Medijana je izuzetno značajan kasnoantički lokalitet koji predstavlja luksuzan carski kompleks, a koji se istražuje i ove godine.

Arheološko nalazište i arheološki park Medijana nalazi se na oko 4 km istočno od Niša, pored nekadašnjeg rimskog puta Via militaris. Ovaj antički put je iz Singidunuma i Viminacijuma vodio ka istoku, prema Serdici i dalje ka Konstantinopolju. Veruje se da je Medijana bila zadužbina cara Konstantina (306-337) i njegovih sinova. Ali je i dalje misterija da li je to zaista tako.

Na Medijani se nalazilo poljoprivedno gazdinstvo i luksuzan administrativno-rezidencijalni kompleks sa nizom različitih objekata.

Iskopavanja i zaštita nalazišta traju više decenija. Rukovodilac istraživanja danas na Medijani je dr Nadežda Gavrilović-Vitas, naučni savetnik sa Arheološkog instituta. Dr Gavrilović-Vitas nas je uputila u nova arheološka istraživanja i buduće planove.

Nova arheološka istraživanja na Medijani

„Arheološka iskopavanja u 2024. na Medijani su preduzeta u cilju istraživanja trase hidrantske mreže od 700m. Ona se nalazi oko Konstantinove vile sa peristilom, a pre toga su sprovedena georadarska snimanja“, rekla je dr Gavrilović-Vitas za Sve o arheologiji.

Arheološka istraživanja sprovode Arheološki institut iz Beograda i Narodni muzej u Nišu. Iskopavanja su finansirana od strane Ministarstva kulture Republike Srbije i Narodnog muzeja u Nišu.

Pre iskopavanja arheolozi su proverili zone za koje su georadarska snimanja pokazala da postoje mogući ostaci antičke arhitekture. Potom su sprovedena sondažna, manja iskopavanja kako bi se istražila predviđena površina trase hidrantske mreže.

Kako ističe naša sagovornica pored pretpostavljenih arhitektonskih ostataka za koje se sumnjalo zahvaljujući ranijim arheološkim istraživanjima, posebno istraživanjima vile iz 2010. i 2022. i antičkog kupatila (termi) 2019. godine, u vidu južnog ogradnog zida oko Konstantinove vile i nastavka spoljnih zidova i kanala termi, drugi ostaci arhitekture nisu konstantovani.

Arheološki naučni centar na Medijani

Prošle godine su preduzeta arheološka iskopavanja na prostoru lokacije predviđene za arheološki naučni centar na Medijani. Istražena je površina od 1000m2, a na kojoj su prethodno izvedena georadarska snimanja.

„Arheološkim iskopavanjima je konstatovan istočni ogradni zid oko Konstantinove vile, koji se proteže u celoj dužini površine za iskopavanje (37m). Takođe, otkrivena su dva groba iz perioda seobe naroda (5. vek), tik uz istočni ogradni zid. Nakon završenih arheoloških iskopavanja i uvida u situaciju, saradnici iz Republičkog zavoda za zaštitu spomenika kulture iz Beograda i projektanti arheološkog naučnog centra su se složili da antički istočni ogradni zid bude inkorporiran u savremeno zdanje“, objasnila nam je Nadežda Gavrilović-Vitas.

Na Medijani ima još puno posla za arheologe i konzervatore i sve ostale koji učestvuju u istraživanjima i prezentovanju ovog izuzetnog nalazišta.

„Dalji planovi za arheološka istraživanja na Medijani će biti usmerena na dovršavanje iskopavanja, konzerviranja i prezentovanja objekata čija su iskopavanja započeta proteklih decenija na Medijani ili za koje se zna zahvaljujući geofizičkim snimanjima“, zaključila je Nadežda.

Kratak istorijat istraživanja

Arheološka istraživanja na Medijani traju više decenija i to zahvaljujući interesovanju putopisca i istraživača Feliksa Kanica. On je 1864. godine opisao ostatke antičkog objekta s pretpostavkom da on predstavlja carsku letnju rezidenciju koja je tu mogla biti sagrađena “zbog lepote predela o dva lekovita vrela u blizini”.

Arheološka iskopavanja na Medijani započinju 1933. godine sa Adamom Orašićem-Slavetićem. Potom 1935. i 1938. godine iskopavanjima rukovodi Rudolf Bratanić. U tim istraživanjima su otkriveni severni deo vile sa peristilom, deo termi i deo žitnice (horeum). Iznad prostora sa mozaicima (stibadium A), koja je otkrivena 1935. godine radi konzervacije i očuvanja mozaika, sledeće godine podiže se zgrada Muzeja Medijane.

Istraživanja, sa prekidima, nastavljaju se nakon II svetskog rata i Medijana biva stavljena pod zaštitu države.

Carska vila na Medijani

Višedecenijska arheološka istraživanja ukazuju na postojanje tri osnovne graditeljske faze. One obuhvataju period od kraja 3. – početkom 4. veka do polovine 5. veka. Naselje će kasnije biti uništeno prodorom Huna 441-443. godine.

Na Medijani su pronađeni i vinski podrum, vojne barake i radionice za izradu oružja, vodotoranj, rezervoar sa dva bazena za taloženje, filtriranje i distribuciju vode i kanali kojim je voda išla do naselja. Otkrivena je i vila sa oktogonom i terme.

Poslednjem naseobinskom sloju sa kraja 4. i početkom 5. veka pripadaju dve ranohrišćanske crkve.

Najznačajniji objekat na Medijani je vila sa peristilom od 4,7 ha površine iz druge graditeljske faze. Vila je bila ukrašena mozaicima sa geometrijskim, vegetabilnim i figuralnim motivima. Od kojih su najznačajniji mozaik na ulazu u salu za prijeme sa predstavom Lede i labuda sa rečnim božanstvom i mozaik sa predstavom glave Meduze u sali za audijenciju.

---

Izvori: Narodni muzej Niš i Arheološki institut