Lepenski vir je jedinstveno arheološko nalazište u svetu koje se proučava više decenija, a posebno je ključan za razumevanje prelaska iz mezolitskog u neolitski način života. Prepoznatljiv je po trapezoidnim kućama i ribolikim kamenim skulpturama. Međutim, ovo praistorijsko naselje privlači pažnju naučne zajednice i neobičnim sahranama novorođenčadi ispod podova kuća sa crvenim malterom. Svrha ovakvog načina sahranjivanja ostala je misterija, a nova studija pokušaće da otkrije drevne tajne.

Jedno od retkih arheoloških područja, koje donosi dokaze o kontaktu lovaca-sakupljača i pristiglih neolitskih zemljoradnika, nalazi se na granici između današnje Srbije i Rumunije, u jugoistočnoj Evropi i pripada kulturi Lepenskog vira.

Arheološka iskopavanja u Đerdapskoj klisuri u prošlom veku donela su otkriće praistorijskih naselja iz mezolita i neolita, sahrane sa više od 500 pokojnika, ali i brojne izvanredne artefakte. Lokaliteti na kojima se uočavaju mezolitske i neolitske faze su Padina, Lepenski Vir, Velesnica, Kula, Hajdučka Vodenica i Icoana (9.500-5.500 g.p.n.e.).

Posebno intrigiraju ostaci 73 trapezoidne kuće sa crveno omalterisanim podovima i pravougaonim ognjištem obloženim kamenom u centralnom delu. Ove kuće se pojavljuju oko 6.200 godine pre nove ere, u fazi transformacije mezolit-neolit.

Takođe, tada se javljaju i jedinstvene kamene ribolike skulpture deponovane na podovima od peščara, po kojima je isto Lepenski vir prepoznatljiv u svetu. Arheolozi veruju da su ognjišta obložena kamenom posledica kasnomezolitskih tradicija, jer su ove kuće bile slične kasnomezolitskim kućama na Vlascu. Ipak, njihov oblik je bio jedinstven u jugoistočnoj Evropi, a verovatno je u vezi sa planinom Treskavac preko puta lokaliteta, koja ima isti oblik.

Sahrane novorođenčadi ispod podova kuća u Lepenskom viru

Ono što mnogi ne znaju, a privuklo je naučnu zajednicu, jeste da su na Lepenskom viru pronađene sahrane novorođenčadi (41), ispod podova 19 kuća sa crveno omalterisanim podovima. Sahrane su obavljene u fazi transformacije (6.200-5.900. g.p.n.e.). Ova tradicija sahranjivanja podseća na sahranjivanje pokojnika u neolitu Anadolije, ali je zabeležena na Balkanu i u drugim delovima Mediterana. Bebe su bile različito sahranjene, uispruženom ležećem položaju, savijene na bok ili na leđima sa raširenim nogama.

Sa njima nisu pronađeni grobni prilozi. Naime, istraživači ističu da karakteristike nekih skulpturalnih kamena deponovanih u određenim kućama mogu da se odnose i na status ili identitet onih koji su sahranjeni u objektima, uključujući novorođenčad.

„Razumevanje ko su ova novorođenčad i zašto su sahranjeni u tesnoj vezi sa podovima kuće može da pruži informacije o kulturi i društvenom upravljanju rađanja i smrti novorođenčadi u vreme kada je demografija ranih poljoprivrednika eksplodirala u jugoistočnoj Evropi“, piše Žegarac sa saradnicima u radu objavljenom u Journal of Archaeological Science.

Nova saznanja o novorođenčadima sa Lepenskog vira

Na osnovu analize drevne DNK naši naučnici su hteli da otkriju genetsku srodnost ove dece kako bi razumeli njihov identitet, zašto su sahranjeni ispod podova kuća, kao i da otkriju koja je bila funkcija ovih jedinstvenih trapezoidnih kuća. Sproveli su DNK analize kod četiri osobe – dvoje novorođenčadi pronađenih ispod poda dve trapezoidne kuće i jedne odrasle osobe i novorođenčeta, zakopanih u jami jedno pored drugog. Ovi pojedinci izabrani su prema položaju sahrane na lokalitetu i očuvanosti petroznih kostiju.

Rezultati analiza pokazuju da su novorođenčad (dve devojčice) imala genetsku mešavinu između lokalnih lovaca-sakupljača i neolitskih došljaka. Dok su žena i dečak sahranjeni u jami bili čisto anadolskog/egejskog porekla (imali su neolitsko poreklo).

Zašto su sahranjivani ispod podova trapezoidnih kuća?

Zanimljivo je da nisu pronađene direktne rodbinske veze između novorođenčadi, što dovodi u sumnju stambenu funkciju kuća i sugeriše da su verovatno služile kao mesta za društvene ili ritualne aktivnosti zajednice.

„Jedno od mogućih objašnjenja je da su služile zajednici – kao mesto za rađanje ili kao mesto gde su se odvijale društvene i ritualne aktivnosti zajednice, što je potkrepljeno simboličkim artefaktima i umetničkim delima pronađenim iznad podova“, navode autori u studiji.

Autori sugerišu da sahrane odražavaju duhovna verovanja i pogrebne prakse uvezene iz Anadolije, gde su sahrane ispod podova kuća bile uobičajene. Međutim, specifičan kontekst Lepenskog vira ukazuje na lokalnu adaptaciju ove tradicije, postavljajući pitanja o tome kako su mezolitske populacije integrisale i transformisale neolitske uticaje tokom vekova. Dolazak neolitskih zemljoradnika u Đerdapsku klisuru ne samo da je doneo nove tehnologije i strategije preživljavanja, već je i rekonfigurisao društvenu dinamiku.

Drevni kontakti i porast stanovništva

Otkriće osoba stranog porekla sahranjenih u trapezoidnim kućama navodi da su mobilnost i genetsko mešanje bili deo postepenog procesa integracije. Prisustvo nelokalnih žena (iz ranijih studija) navelo je istraživače da smatraju da su egzogamni brakovi i proširene mreže srodstva bili ključni za formiranje ovih ranih poljoprivrednih zajednica.

„Štaviše, analiza stabilnih izotopa nam je omogućila da rekonstruišemo ishranu pojedinaca, otkrivajući progresivan prelazak sa ishrane zasnovane na ribolovu i lovu na veću zavisnost od poljoprivrednih proizvoda. Ova promena u ishrani poklopila se sa porastom stanovništva i konsolidacijom složenijih društvenih struktura, potvrđujući značaj Lepenskog vira u ekspanziji neolita u Evropi“, piše u radu.

Napredak u genetici, posebno u arheologiji nastavlja da otkriva kako su rani zemljoradnici komunicirali sa lovcima-sakupljačima, razmenjivali znanje, ideje i prilagođavali se društvenim strukturama.