Turski arheolozi otkrili su izuzetno retku ranohrišćansku fresku koja prikazuje Isusa Hrista kao Dobrog pastira, stilizovanog sa izraženim rimskim osobinama.

Reč je o jednom od najznačajnijih nalaza ranohrišćanske umetnosti u Anadoliji i najranijem ikonografskom motivu iz ranohrišćanskog perioda izvan Italije.

• Otkrivena freska poslednjeg vizantijskog cara Konstantina XI Paleologa
• Skriveno blago nadomak Beograda: kasnorimska grobnica u Brestoviku

Freska je otkrivena u avgustu u podzemnoj grobnici u selu Hisardere, nedaleko od današnjeg Iznikа u severozapadnoj Turskoj, antičke Nikeje – mesta na kojem je 325. godine usvojen Nikejski simbol vere. Grobnica se datuje u 3. vek nove ere, u period kada su hrišćani još uvek bili izloženi progonima unutar Rimskog carstva, što ovom nalazu daje dodatnu simboličku težinu.

Isus sa rimskim obeležjima

Na fresci je Isus prikazan kao mlad, čistog lica bez brade, odeven u togu i sa jaretom prebačenim preko ramena. Ovakav prikaz jasno odražava vizuelni jezik rimske umetnosti i predstavlja jedan od retkih primera u Anadoliji gde je Hrist prikazan sa naglašeno rimskim estetskim atributima.

Motiv Dobrog pastira bio je jedan od ključnih simbola ranog hrišćanstva, naročito pre nego što je krst postao dominantan hrišćanski znak. On je simbolizovao zaštitu, spasenje i božansko vođstvo, a često se javljao u funerarnom kontekstu. Ipak, u Anadoliji je do sada zabeleženo svega nekoliko takvih prikaza, dok se freska iz Hisarderea izdvaja očuvanošću i složenošću kompozicije.

Grobnica u kojoj je prikazan mlad Isus

Grobnica pripada nekropoli Hisardere, jednoj od najvećih u regionu, koja je bila u upotrebi od 2. do 5. veka. Reč je o hipogeumu – podzemnoj grobnoj komori uklesanoj u tlo. Iako je južni zid uništen, ostali zidovi i bačvasti svod ostali su gotovo netaknuti i u potpunosti oslikani.

Pored centralne freske Dobrog pastira, zidovi i plafon ukrašeni su biljnim i ptičjim motivima, ornamentalnim spiralnim šarama i crvenim bordurama. Prisutni su i portreti muškaraca i žena višeg društvenog statusa, uz koje su prikazani i robovi, što ukazuje na složenu društvenu strukturu zajednice kojoj su pokojni pripadali.

Centralna scena nalazi se na severnom zidu, iznad pogrebne ležaljke od terakotnih ploča. Polukružna površina svoda iznad klina dodatno naglašava figuru mladog Isusa, dok su sa obe strane prikazane životinje u zelenilu, čime se dodatno ističe pastoralni karakter kompozicije.

Pronađeni pokojnici u ranohrišćanskoj grobnici

Tokom iskopavanja pronađeni su skeletni ostaci pet osoba. Antropološka analiza pokazala je da su tri individue identifikovane kao dve mlađe odrasle osobe i jedno odojče starosti oko šest meseci, dok za preostale skelete, zbog loše očuvanosti, nije bilo moguće pouzdano odrediti starost.

Vodeća arheološkinja na projektu, Gülşen Kutbay, istakla je da bi freska mogla predstavljati „jedinstven primer te vrste u regionu“, dok arheolog Eren Erten Ertem iz Muzeja Iznik smatra da oslikavanje grobnice jasno odražava „prelaz iz kasnog paganizma u rano hrišćanstvo, sa naglaskom na pozitivan ispraćaj pokojnika u zagrobni život“.

Značaj otkrića

Ovaj nalaz predstavlja najraniji poznati primer ikonografije Dobrog pastira van Italije i prvi dokaz hrišćanske figuralne umetnosti u nekropoli Hisardere. Njegov značaj nadilazi lokalni okvir i doprinosi razumevanju širenja hrišćanstva, kao i procesa prilagođavanja hrišćanske ikonografije rimskom vizuelnom nasleđu u Anadoliji.

Anadolija je imala ključnu ulogu u ranoj istoriji hrišćanstva – Sveti Pavle rođen je u Tarsu, Sveti Jovan je poslednje godine proveo u Efesu, a prema predanju, Bogorodica je svoje poslednje dane provela u blizini istog grada. Freska iz Hisarderea sada se pridružuje ovom bogatom duhovnom i arheološkom pejzažu kao izuzetno svedočanstvo ranohrišćanske vere i umetnosti.