Srednjovekovna crkva u selu Dići izgrađena je u 13/14. veku. Oko crkve se nalazi nekropola sa oko 200 nadgrobnih spomenika, a koja predstavlja najveću nekropolu takve vrste u Srbiji.

Arheološka istraživanja srednjovekovnih crkava i nekropola u severozapadnim delovima Srbije, sprovedena su s krajem 60-tih godina prošlog veka, sa kraćim ili dužim prekidima, i nastavljena su sve do danas. Međutim, prva interesovanja za starine privačila su pažnju raznih istraživača i putopisaca tokom 19. veka i amatera u potrazi za grobovima poznatih vladara ili lova na blago.

Kod istraživanja većine lokaliteta uglavnom se išlo zahvaljujući radoznalosti istraživača, narodnim predanjima ili slučajnim otkrićima, što je kasnije dovelo da se sprovedu i prva arheološka istraživanja.

Nekropola u selu Dići

Nekropola u selu Dići otkriven je 1991. godine kada su započeta istraživanja ostataka crkve na lokalitetu Manastirina, na kome se nalazi današnje groblje sela Dići. Lokalitet sa nekropolom nalazi se sa leve strane magistralnog puta Ljig-Gornji Milanovac. U selu Dići u organizaciji Zavoda za zaštitu spomenika kulture u Valjevu, tokom tri kampanje u periodu od 1991-1993. godine obavljena su arheološka iskopavanja ostataka crkve i nekropole.

Srednjovekovna crkva

Iskopavanja su pokazala da na prostoru savremenog groblja postoje ostaci srednjovekovne jednobrodne crkve. Crkva je imala pripratu raškog stila na zapadnoj strani, a polukružna apsida se nalazila na istočnoj strani. Bila je zasvedena poluobličastim svodom i bez kupole, dimenzija 19 m x 6, 5 m, poluprečnik apside iznosi 3 m. Crkva je građena krajem 13. veka ili početkom 14. veka, a najkasnije do sredine treće decenije 14. veka.

Crkvu je sagradio vlastelin Vlgdrag, čelnik kralja Uroša kao svoju mauzolejnu crkvu i u njoj je bio sahranjen zajedno sa članovima svoje porodice i bliže rodbine.

U istorijskim izvorima nije spominjan, ali se o njegovom postojanju zna na osnovu natpisa na nadgrobnoj ploči koja je bila postavljena iznad groba u soleji naosa crkve. Na njoj se pored urezanog teksta nalaze fina bordura po ivicama i tri precizno izvedene rozete. Natpis govori o upokojenju monaha Nikole kome je nadgrobnu ploču postavila supruga, monahinja Ana 1327. godine.

Godina šest hiljada osamsto

30 i 5 (1327) u vreme kralja Uroša

meseca maja 8 na Vaznesenje Gospodnje

i Spasov dan prestavio se rab božiji

monah Nikola svetovnog imena čelnik Vlgdrag

ktitor ovoga svetog mesta i ovaj kamen (spomen)

postavi raba božija Ana

svetovno zvana gospođa Vladislava.

Bogu našem slava u vekove, amin.

Ovaj vlastelin mora da je imao neku od važnijih upravnih funkcija u rudničkoj oblasti u vreme vladavine kraljeva Milutina i Stefana Dečanskog.

Datovanje lokaliteta

Na osnovu ktitorskog natpisa smatra se da je crkva građena krajem 13. početkom 14. veka, a najkasnije do sredine treće decenije 14. veka. Mada je crkva aktivno živela do sredine 15. veka kada je zapuštena i stradala u požaru, a da potom nije obnavljana. Na to upućuju pokretni nalazi keramike i metalni nalazi kao što su novčići datirani između 1371. i 1454. godine.

Sahranjivanje na nekropoli trajalo je od 14. do 17. veka. Nakon prekida sahranjivanja obnovljeno je seosko groblje u drugoj polovini 19. veka jugozapadno od ulaza u crkvu.

Nadgrobne ploče na nekropoli

Grobovi na nekropoli i u crkvi su bili obeleženi nadgrobnim pločama, koje se po načinu obrade razlikuju. Kod prve grupe grobova iz crkve nadgrobni spomenici su bili od mermera sa natpisom ili bez njega, a drugoj grupi su bili načinjeni od kvarcnih peščara ili vitroklastičnih tufova-ignimbrita.

Materijal za izgradnju druge grupe nadgrobnika pripadaju nalazišta u neposrednoj okolini lokaliteta, dok su za mermer nalazišta nepoznate udaljenosti. Ono što je zajedničko ovim nadgrobnim pločama nekropole je da nemaju nikakav istaknuti pisani znak ili slovni simbol, već se radi o simboličkim i likovnim predstavama.

 Sahranjivanje u crkvi

U unutrašnjost crkve registrovano je 17 grobova. S obzirom da je bilo višestrukih sahrana, broj sahranjenih individua sigurno je bio veći. U naosu je pronađeno sedam nadgrobnih ploča izrađenih od mermera. Dve su bile ukrašene. U priprati je pronađeno 10 ploča, na jednoj je bila predstava tzv. malteškog krsta. Pojava ovih ploča dovodi se u vezu sa sahranama ktitora zajedno sa članovima njihove porodice i bliže rodbine.

Sahranjivanje na nekropoli

Oko crkve je istražena formirana nekropola na redove sa brojnim nadgrobnim spomenicima, do sada najveća nekropola ovakve vrste istražena na teritoriji Srbije.

Evidentirano je 172 nadgrobnika u obliku ploča ili tzv. niskih slemenjaka. Popriličan broj je bio ukrašen urezanim figuralnim, floralnim ili geometrijskim predstavama.

---

Osveženo: 30.01.2024.

Izvori: Vaza.co.rs

Радичевић, Дејан. 2014. „У потрази за средњовековним Рудником: археолошка истраживања средњовековних налазишта“, у Рудник-шапат висине, ур. Борисав Челиковић и Милојко Кнежевић, 285-312. ЈП Службени гласник.

Јеж, Жељко. 1993. Резултати археолошких ископавања средњовековне цркве у селу Дићи код Љига. Гласник друштва конзерватора Србије 17: 85-90.

Јеж, Жељко. 2001. Некропола Дићи. Прилог познавању средњовековних надгробних споменика. Саопштења XXXII-2000, XXXIII-2001: 135-147.