Geofizička snimanja i arheološka istraživanja potvrdila su postojanje fortifikacije u naselju iz vinčanske kulture na lokalitetu Srednje polje u Bradarcu kod Aleksinca. Zanimljivo je to da je ovo jedna od potvrda da ovaj period nije bio miran i da su sukobi postojali.

Arheološki lokalitet  Srednje polje u Bradarcu se sistematski istražuje od 2021. godine. Novija iskopavanja su deo projekta „Arheološka istraživanja u donjem toku Južne Morave: iskopavanja utvrđenog kasnoneolitskog naselja na lokalitetu  Srednje polje u Bradarcu kod Aleksinca u 2024. godini“.

• Verovalo se da u vinčanskoj kulturi vlada mir i blagostanje. Šta arheologija ima na to da odgovori?
• Vinčansko utvrđenje na lokalitetu Srednje polje u Bradarcu kod Aleksinca: nastavak istraživanja

Znatno pre arheoloških iskopavanja lokaliteta Srednje polje prethodilo je snimanje lokaliteta metodom fluksgejt magnetometrije na površini od oko 5 hektara, u periodu 2017-2018. godine. „Ta istraživanja su ukazala da je vinčansko naselje na lokalitetu Srednje polje zahvatalo oko 7 ha, da se sastojalo od preko 100 spaljenih struktura i da je bilo oivičeno dvostrukim i trostrukim sistemom rovova sa ulazom u naselje na severnoj strani“, objasnio je rukovodilac iskopavanja dr Dragan Milanović za „Sve o arheologiji“.

Dosadašnja arheološka istraživanja

Arheološkim iskopavanjima 2021-2024. godine istražene su četiri sonde na južnoj i severnoj periferiji nalazišta, sa osnovnim ciljevima da se prikupe relevantni podaci kako bi se pokrenuo postupak zaštite nalazišta u saradnji sa nadležnim Zavodom, i sagledao karakter odbrambenih struktura, odnosno način gradnje, izgled i rekonstrukcija, kao i utvrđivanje njihove hronologije.

„Ukupna istražena površina u ove četiri kampanje iznosi oko 180 m². Istraživanjima je potvrđeno postojanje rovova i palisada oko naselja, a više od 10 apsolutnih datuma koji su do sada dobijeni potvrđuju njihovo datovanje u vreme vinčanske kulture, okvirno od poslednje četvrtine 6. do oko sredine 5. milenijuma pre n. e.“, rekao je naš sagovornik.

Arheooška iskopavanja u Bradarcu u 2024. godini

Arheološkim iskopavanjima 2024. godine su, pored rovova i palisade, otkriveni i ostaci jedne spaljene strukture. Preliminarni rezultati ukazuju da potiču iz približno istog vremenskog perioda, odnosno iz kasnih faza vinčanske kulture (5000-4600. godina pre naše ere).

Najbrojnije nalaze tokom istraživanja čine fragmenti keramičkih posuda i životinjskih kostiju. Pronađeni su i fragmenti kamenih žrvnjeva, keramičkih pršljenaka, fragmenti keramičkih figurina i žrtvenika, keramički krovni tegovi, alatke od glačanog i okresanog kamena, kameni projektili i fragment narukvice od marinske školjke.

Istraživanja su pokazala da se na nalazištu mogu očekivati i naseobinske strukture iz perioda rane antike (1-2 vek) i iz bronzanog doba.

„Podaci geomagnetnih snimanja i dosadašnjih iskopavanja ukazuju da su stanovnici vinčanskog naselja kod Bradarca imali objektivne razloge za gradnju moćnih defanzivnih struktura i da je opasnost od upada bila realna. Na što posebno ukazuju dva sistema rovova oko naselja i tzv. klavikula u spoljašnjem sistemu rovova, na samom ulazu u naselje na severu, koja usporava ulazak napadača“, objasnio je dr Milanović.

Dalje on ističe da je verovatno da u ovom kontekstu treba posmatrati i skupni nalaz 43 antropomorfne figurine sa oružjem u rukama, od kojih je centralna bila najveća, koje su otkrivene na kasnovinčanskom lokalitetu Crkvine kod Stubline u severozapadnoj Srbiji.

Vinčanska naselja se nalazila i na uzvišenjima

Pored toga, veoma je značajno da su tek skorašnja datovanja pojedinih kasnovinčanskih i ranih eneolitskih Bubanj-Hum lokaliteta ukazala na njihov blizak kulturno-hronološki odnos. Takođe, uočeno je i uvećanje broja naselja na dominantnim prirodno utvrđenim lokalitetima u Bubanj-Hum I periodu (kakav je npr. Velika Humska čuka kod Niša).

U perspektivi, očekuje se da projekat u velikoj meri dopuni nedostajuća saznanja o hronologiji kasnovinčanskih naselja u donjem toku Južne Morave i društvenim i ekonomskim pokazateljima promene koja je evidentirana skorašnjim istraživanjima lokaliteta Bubanj i Velika Humska čuka kod Niša.

Projekat realizuju Arheološki institut Beograd, Centar za kultutu i umetnost Aleksinac i Narodni muzej Niš. Finansiranje je obezbeđeno sredstvima Ministarstva kulture RS i opštine Aleksinac. Rukovodilac je viši naučni saradnik Arheološkog instituta dr Dragan Milanović.