Raskošno ukrašeni pojasevi tipa Mramorac potiču iz gvozdenog doba, a pronađeni su u Srbiji. Pojaseve su nosile osobe visokog društvenog ranga.

Na teritoriji današnje Srbije poznato je nešto manje od 30 pojaseva tipa Mramorac. Zapravo, otkriveno ih je znatno više, samo su mnogi pojasevi ilegalnim putem završili u privatne kolekcije u zemlji i u inostranstvu.

Pojasevi tipa Mramorac, često pronađeni u parovima, iskopani su u tzv. kneževskim grobovima koji su bili bogati arheološkim nalazima i u kojima se sahranjivala elita. Moguće da su pojaseve izradili Tribali u 6. i 5. veku pre nove ere u lokalnim radionicama.

Poreklo i izgled

Pojasevi tipa Mramorac dobili su ime po selu Mramorac gde su prvi put i pronađeni. Javljaju se u basenu Velike Morave u delu srpskog Podunavlja. Naravno, ima ih u drugim oblastima, samo je u ovom delu pronađena veća koncentracija.

Najčešći ukrasni motiv na ovim pojasevima je svastika, uz druge geometrijske i biljne ornamente, poput peščanog sata i palmete. Izrađeni su tehnikom iskucavanja. Uglavnom su od srebra, a nešto ređe od zlata. Njihova dužina iznosi nekada manje od 1 m do 1.2 m.

Gde su se nosili i ko ih je izradio?

Iako je u arheološkoj literaturi zavedeno da je reč o pojasevima, malo je verovatno da su oni nošeni oko struka. Prvo malih su dimenzija, odnosno dužina. Zatim, odsustvo bilo kakvih kopči ili elemenata za pričvršćivanje na odeći ili oko struka otežavaju njihovu upotrebu kao pojaseva. Tako da je malo verovatno da su nošeni kao kaiševi, odnosno pojasevi.

S obzirom da su pronalaženi u parovima, nije isključeno da su nošeni preko ramena ili dojki. S tim da bi prednji i širi deo išao napred. To bi i tek kako imalo simboličko značenje, predstavljajući prestiž i odgovarajući društveni položaj onog ko ga nosi. Zbog toga se smatra da su se nosili samo tokom svečanosti, a ne svakodnevno.

Budući da su pojasevi pronalaženi samo unutar jedne iste teritorije i verovatno su izrađeni u nekoj lokalno radionici, vrlo je moguće da su ih izradili Tribali.

Tribali su jedini drevni paleobalkanski narod koji je potvrđen arheološki i istorijski. Oni su živeli u Pomoravlju krajem 6. i početkom 5. veka pne.

Nije isključen ni uvoz iz grčko-makedonskog sveta. Jedan od argumenata da pripadaju Tribalima jeste dorada na pojasevima i darovanje.

Poznati pojasevi tipa Mramorac

Među najpoznatijim svakako su oni iz kneževskog groba u Novom Pazaru.

Dva zlatna pojasa tipa Mramorac potiču iz gvozdenog doba iz 5. veka pne. Danas se čuvaju u Narodnom muzeju Srbije.

Kneževski pojas tipa Mramorac koji se čuva u Zavičajnoj zbirci u Jagodini jedan je od najlepših primeraka. Pronađen je u Batincu kod Ćuprije. On je izrađen od tankog srebrnog lima, tehnikom iskucavanja.

Par srebrnih pojaseva iz Rutevca, kod Aleksinca, se izdvajaju od ostalih, jer se nalaze u privatnoj kolekciji. Oni su manjih dimenzija i skromnije su izrađeni. Prema njihovom obliku i ornamentaciji, artefakti iz Rutevaca su veoma slični onima iz Mramoraca i Novog Pazara.

Među poslednjim izdovojenim jesu dva prestižna srebrna pojasa koja su, verovatno, pronađena u Novom Sadu. Međutim, ilegalnim putevima su završili u Narodni muzej Banata u Temišvaru

Od antikvara Reti Žigmonda iz Budimpešte kupio ih je Vrhovni inspektorat nacionalnih muzeja i biblioteka za 2.000 norveških kruna. Inspektorat ih je 28. septembra 1907. godine stavio u muzej kao “državni depozit”.

---