U periodu od 26. novembra do 15. decembra Muzej Hercegovine u Trebinju u saradnji sa Muzejom grada u Skoplju organizuje jednu nesvakidašnju izložbu pod nazivom „Jedna slika tamne strane rimske istorije, Scupi-grobnica sa masovnim sahranjivanjem/arheo-antropološka i forenzičko-antropološka prezentacija“.

Na izložbi su prikazani rezultati arheoloških, antropoloških i forenzičko-antropoloških istraživanja masovne grobnice sa jugoistične nekropole rimske kolonije Skupi (Colonia Flavia Scupinorum), najvećeg rimskog grada na tlu severne Makedonije.

Reč je o mračnom otkriću-grobnici sa masovnim sahranjivanjem sa oko dvesta sahranjenih pokojnika. Rezultati antropoloških i forenzičko-antropoloških analiza su pokazali da se radi o muškarcima koji su nasilno bili usmrćeni. Značajan broj osoba je nastradao odrubljivanjem glave.

Na samom ulazu u centru galerije Muzeja Hercegovine dočekaće vas lobanje pokojnika na postamentu, pored kojih stoje trodimenzionalne rekonstrukcije istih tih lobanja. Zanimljiva je heterogenost i robusnost tih lobanja, ali i povrede koje su na njima uočene.

Rov za sahranjivanje

Da bi smo se upoznali sa pričom, krenuli smo od početka izložbe gde nas je dočekao dokumentarni film o arheološkom iskopavanju gradske nekropole i masovne grobnice. Na jednom delu zida postavljen je poster koji pokazuje realnu sliku grobnice sa masovnim sahranjivanjem. Radi se o rovu nepravilnog oblika koji je poslužio za sahranjivanje. Pokojnici su bili nemarno postavljeni, zbijeno ređani u nekoliko redova, položeni na jedno do dva nivoa sa različitim pravcem postavljanja, čime je taj način pokopavanja morao da prati dubinu i ivice rova.

Dalje kako se pratila izložba, posetioci su mogli da se upoznaju sa istorijom Skupija i gradskom nekropolom na izloženim posterima.

Sledeća je svakako bila grobnica sa masovnim sahranjivanjem koja se nije uklapala u važeće pravne propise, pogrebne rituale i verovanja, prema kojima pokojnik treba da dobije sopstveni grob. Pogrebni rov nalazio se na južnoj periferiji nekropole gde postoji prirodna depresija tla, koja je u antici bila u funkciji otvorene deponije za skladištenje otpada sa rimske nekropole.

Nasilne smrti

U tekstu se isto navodi odsustvo grobnih nalaza koji su onemogućili datovanje događaja, ali sugeriše da su pokojnici bili sahranjeni goli ili čak sa minimalnim delovima odeće od organskog materijala koji se nije očuvao. Kod značajnog broja individua primećeno je vezivanje ruku, ali i nogu. Veliki broj skeleta imao je neprirodan položaj lobanje, što ukazuje na dekapitaciju.

Na jednom od zidova nalazio se dvodimenzionalni crtež velikog formata na kome je prikazan način na koji su muškarci bili vezivani i kako su im odrubljivali glavu.

U vitrinama bili su izloženi kranijalni i postkranijalni delovi skeleta na kojima su bile uočene povrede pre i uoči smrti, kao i fizičke aktivnosti koje su ostavile tragove na kostima.

Iznad svake  vitrine bio je poster koji je posetioce upućivao na antropološku sliku i broj sahranjenih osoba (pol, starost, telesna visina, povrede, patološka oboljenja izazvana teškim fizičkim radom).

Antropološka analiza skeleta

Uzrast sahranjenih osoba kretao se od 16 do 60 godine. Uočene povrede uglavnom su se nalazile na lobanjama, prvim vratim pršljenovima i na donjim vilicama. Teške fizičke aktivnosti ogledale su se u vidu „marš fraktura“ na prstima stopala, Šmorlovih defekta na telima kičmenih pršljenova ili skolioze na pršljenovima (kriva kičma.) Brojnost traumatskih povreda ukazuje na nasilje, a pojava preloma stopala javlja se od napornog vežbanja i dugog marširanja, a kriva kičma nastala je nošenjem teškog tereta.

Na jednom ekranu posetioci su mogli da vide rekonstrukciju dekapitacije lobanja ovih muškaraca.

Način i manir egzekucije sa dekapitacijom sugeriše da se radi o pripadnicima vojske, što je potvrdila i antropološka i sudsko-medicinska analiza. Nalazi iz deponije, kojim je bio zatrpan pogrebni rov ukazuju da se događaj najverovatnije dogodio u III ili ranom IV veku.

Izložba, kao što se može primetiti, ima multidisciplinarni pristup gde se pored arheologije, fizičke i forenzičke antropologije primenjuju i klasična i savremena umetnička disciplina, kao što su fotografija, video, skulptura i crtež. Time istraživači pokušavaju da odgonetnu jednu misteriju i mračnu tajnu rimske istorije. U istorijskim izvorima ovaj događaj nigde se ne spominje, zbog toga su neka pitanja ostala otvorena: kada se to zaista zbilo, zašto, ko ih je usmrtio?