Antropološka istraživanja skeleta iz Đerdapske klisure otkrila su intrigantne dokaze o prisustvu infektivnih bolesti, naročito treponematoznih infekcija, tokom praistorije.

Većina infektivnih bolesti se brzo širi, ostavljajući minimalne ili nikakve tragove na skeletnim ostacima, što otežava njihovo proučavanje.

Ipak, višedecenijsko istraživanje ljudskih ostataka, poput skeletnih, kremiranih i mumificiranih sa arheoloških nalazišta, pokazuje da su ljudi kroz istoriju bolovali i umirali od različitih bolesti, uključujući i one za koje danas imamo lekove. Ova činjenica naglašava da su bolesti prisutne od najranijih dana postojanja ljudske vrste.

Neolit – prekretnica u razvoju infektivnih bolesti

Jedan od ključnih perioda u istoriji čovečanstva jeste neolit, ili mlađe kameno doba, kada je došlo do značajnog demografskog rasta, kao i pripitomljavanja životinja i biljaka. Ova promena načina života i ishrane stvorila je povoljne uslove za razvoj i širenje infekcija.

U ovom kontekstu, stručnjaci ukazuju na to da se u neolitu dogodila prva epidemiološka tranzicija, u kojoj su infektivne bolesti mogle imati dramatičnije posledice po ljudske zajednice.

Prisutnost treponeme u praistoriji

S porastom broja ljudi u naseljima, došlo je do povećane interakcije između ljudi i životinja, što je dodatno olakšalo širenje infektivnih bolesti. Posebno se ističu treponomatozne infekcije, izazvane bakterijom Treponema pallidum, koja se ne može lako manifestovati na ljudskim skeletnim ostacima. Ove infekcije dovode do pojave nekoliko bolesti, uključujući sifilis, frambeziju, pintu i endemski sifilis, koje se manifestuju različito i, u zavisnosti od oblika, mogu biti smrtonosne ili ostavljati tragove na kostima.

Treponema je stara bakterija, prepoznata još kod prvih predstavnika roda Homo, a postoji i kontroverza u vezi s njenim postojanjem u Evropi pre Kolumba. O ovoj temi se detaljno bavila prof. dr Sofija Stefanović u svojoj knjizi iz 2012. godine, kao i na konferenciji u Portugalu 2013. godine. U svom radu, ona se fokusira na analizu lezija koje mogu biti uzrokovane sistematskom infekcijom, umesto da direktno traži dokaze o sifilisu.

Antropološka analiza skeleta iz mezolita i neolita

Analizirani su skeletni ostaci sa arheoloških lokaliteta poput Vlasca, Hajdučke vodeniče i Lepenskog vira, koji datiraju od mezolita do neolita (9.500-5.500 godina pre nove ere). Uočeno je da su kod značajnog broja analiziranih individua, oba pola i različitih starosnih grupa, identifikovane patološke lezije, koje ukazuju na prisustvo treponomatoznih infekcija. Procenat obolelih na svim lokalitetima bio je iznad 50% među analiziranim uzorkom, pri čemu je ukupno kod 125 odraslih osoba potvrđena infekcija.

Jedno od posebno važnih saznanja jeste prisutnost infekcije kod novorođenčadi, što ukazuje na kongenitalni prenos bolesti sa majke na dete. Ovi nalazi doprinose razumevanju dinamike epidemija i njihovog uticaja na demografiju u dalekoj prošlosti.

Kongenitalni prenos bolesti

Antropološki je analizirano 60 skeletnih ostataka novorođenčadi sa Lepenskog vira i Vlasca. Zanimljivo je primetiti da je broj novorođene dece sa takvim infekcijama bio značajno veći u Lepenskom viru tokom perioda prelaza iz mezolita u neolit i u neolitu, u poređenju sa lokalitetom Vlasac.  

„Makroskopskom i rendgenskom analizom utvrđeni su tragovi infekcije treponemom kod 34 novorođenčadi. Ovi rezultati ukazuju da je urođena transmisija bila jedan od načina na koji se bolest treponeme proširila populacijom u Đerdapskoj klisuri“, pišu autori u apstraktu.

Koja treponematozna infekcija je bila prisutna u Đerdapskoj klisuri, profesorka u knjizi piše da bi to mogla biti frambezija. Ona je dovela do zaraze velikog broja ljudi, ali i da su mnogi imali šanse za samoizlečenje.

Buduća istraživanja i naučni rad rasvetliće ovaj period u istoriji i pomoći će nam da bolje razumemo razvoj infektivnih bolesti i njihov uticaj na ljudske zajednice. Nova otkrića će dodatno obogatiti našu spoznaju o načinu života, zdravstvenom stanju i društvenim strukturama starih populacija, te omogućiti preciznije rekonstrukcije prošlosti.