U Petničkoj pećini pronađena je podzemna rimska grobnica, kakva nije ranije dokumentovana na teritoriji Srbije. Do otkrića jedne od najvećih podzemnih grobnica došlo se slučajno i od tada naučnici pokušavaju da reše misteriju ovih sahrana.

Pre par godina slučajno su speleolozi otkrili novu dvoranu u Petničkoj pećini i naišli na ljudske skeletne ostatke ispod vode, o čemu su brzo obavestili i arheologe. Arheolozi su morali brzo da rade kako bi spasili osteološki materijal i dokumentovali situaciju.

Nakon toga ovo otkriće postaje prava senzacija, a naši naučnici uveliko rade na proučavanju materijala kako bi otkrili što više mogu o ljudima koji su tu pronađeni. Treba istaći da ovakvih primera u antici gotovo da nema, stoga je je ovo arheološko otkriće izuzetno važno.

O Petničkoj pećini

“Petnička pećina predstavlja jedan od najznačajnijih arheoloških i prirodnih spomenika u Valjevskom kraju. Interesantno je da su prva njena istraživanja započeta pre tačno 132 godine zahvaljujući inicijativi Ljubomira Kovačevića, začetnika kritičke istoriografije u srpskoj nauci. Naime, Kovačević, koji je rodom iz Petnice, doneće prof. Mihajlu Valtroviću praistorijske artefakte sa arheološkog lokaliteta koji se nalazi u neposrednoj blizini Petničke pećine, ispričao je Vladimir Pecikoza za “Sve o arheologiji”, arheolog ISP.

“Već 1892. godine prof. Đorđe Jovanović odlazi u Petnicu i donosi nam prva saznanja o lokalietu, koji je ujedno i prvi zabeležen praistorijski lokalitet u Kraljevini Srbiji. Zatim, naredne godine započinje i sa terenskim istraživanjima i same Petničke pećine u kojima će mu se vrlo brzo pridružiti i Jovan Cvijić”, kaže arheolog.

Petnička pećina se istražuje jako dugo

Kako dalje ističe Vladimir, Petnička pećina je već krajem 19. veka bila predmet i prvih interdisciplinarnih istraživanja na prostoru Valjeva. Znamo da ta istraživanja traju i danas. Kroz duži vremenski period su se na ovom lokalitetu smenjivale generacije istaknutih naučnika i istraživala.

“Rezultati pokazuju da u samoj pećini nalazimo jednu od najvećih kolekcija osteoloških ostataka pećinskog medveda. Zatim, u Petničkoj pećini smo naišli i na sakralno mesto u kome su pohranjeni ostaci ljudskog fetusa, starog 8 i po lunarnih meseci, sa kraja 4. i početka 5. veka. Dok ispred same pećine nalazimo na lokalitet Petnicu sa dosta širokim vremenskim intervalom života od rane praistorije (vinčanska kultura) do gvozdenog doba i finalnim horizontom kasnoantičke nekropole sa kraja 4. i početka 5. veka i sa skeletno sahranjenim individuama“, rekao je Pecikoza.

Arheolozi su mislili da je Petnička pećina u potpunosti istražena, ali se ispostavilo da to ipak nije slučaj. Kako to to u arheologiji često biva, najbolja otkrića su upravo slučajna. U Petničkoj pećini pronađena je jedna od najvećih podzemnih antičkih grobnica u novootkrivenoj dvorani. Pokazalo se da Petnička pećina ima još dosta skrivenih tajni.   

Bez ovih ljudi rimska grobnica ne bi bila otkrivena

Na naše pitanje, kako je došlo do otkrića grobnice, Vladimir nam je odgovorio da su dvoranu u kojoj je bila grobnica, pronašli speleolozi.

“Naime, prof. Aleksandar Petrović, geograf sa Geografskog fakulteta u Beogradu, odlazi sa učesnicima programa geografije IS Petnica do Aždajinog jezera i zbog znatnog pada nivoa podzemne akumulacije uočava kanal koji je do tada bio gotovo u celosti nepristupačan. O tome obaveštava speleologe iz Društva istraživača u Valjevu koji odlaze sa ciljem da snime i provere dostupnost novih kanala. U toku ove akcije dva mlada speleologa/srednjoškolaca Aleksa Maksimović i Todor Gajić uočavaju u novo otkrivenoj dvorani, u njenim donjim zonama koja je ispunjena vodom, obrise ljudskih lobanja.”

“Po izlasku iz pećine Miloš Isić, vođa spelološkog tima, obaveštava mene kao dugogodišnjeg člana istraživača i arheologa u IS Petnica o mogućnosti postojanja skeleta u novoj dvorani. Ubrzo nas dvojica odlazimo na lokaciju i jasno prepoznajem preko 10 ljudskih lobanja koje su ležale na samoj podnici prostorije, prekriveni finim peskovitim muljem i pod vodom“, priča naš sagovornik.

Istraživanje grobnice je bio pravi izazov

U arheologiji je u pojedinim situacijama neophodno delovati brzo kako bi se što bolje dokumentovalo i sačuvalo ono što je pronađeno. Često će spoljašnji faktori uticati na stepen očuvanosti arheološkog materijala, a to može imati negativne posledice na rezulate istraživanja. Tako je bilo i u ovom slučaju, arheolozi su bili predvidljivi i užurbano su radili uz pomoć speleologa.

“Nakon snimanja lokacije i po odlasku obaveštavam kolegu Radivoja Arsića iz Zavoda za zaštitu spomenika kulture Valjevo, kao i dr Andreja Starovića, arheologa iz Narodnog muzeja u Beogradu i nekadašnjeg arheologa u IS Petnica, a on prof. dr Mariju Đurić iz Laboratorije za antropologiju, Medicinskog fakulteta u Beogradu. “

Vladmir nam je objasnio da su u relativno kratkom vremenskom periodu organizovali arheološka istraživanja. Ona su nam bila vremenski uslovljena, jer su mislili da će se voda vrlo brzo vratiti na prethodni nivo.

“Pored nas dvojice arheologa istraživački tim je činila i Nevena Pavlović, arheolog iz zavoda u Valjevu, kao i članovi speleološke grupe Društva istraživača koji su nam pružili logističku pomoć.“

Budući da su uslovi rada i ograničenost vremena na neki način vršili pritisak nad istraživačima, njihovo višedecenijsko iskustvo imalo je presudnu ulogu u istraživanju i zbog toga su istraživanja dobro sprovedena.

Šta se do sada saznalo o pokojnicima?

U Petničkoj pećini bilo je sahranjeno 28 osoba, od kojih 15 pripada deci i adolescentima i 13 odraslim osobama. “Na žalost, celokupni kontekst je u stanju u kojem je teško je proceniti polnu osoba. Kada budemo dobili rezultate genetičkih istraživanja verovatno ćemo nešto više saznati”, rekao je arheolog Radivoje Arsić iz Zavod za zaštitu spomenika kulture u Valjevu.

Arheolozi su pronašli pokretne nalaze u vidu keramičkih posuda i životinjskih kostiju. Međutim, arheološki nalazi se mogu svrstati u period od praistorije do antike.

“Pokretni nalazi koji su pronađeni pored skeleta dosta su nas u samom početku zbunili, jer je njihov vremenski raspon išao od praistorije do kasnoantičkog doba. Ipak većina nalaza nas je upućivala da se radi o vremenu kraja 4, do početka 6. veka. Zahvaljujući C14 analizama dobili smo rezultate koji su nas još više zbunili. Naime, ovi rezultati govore da su skeleti datovani u vreme 130-330 godina“, objasnio je Arsić.

Da li su pokojnici namerno ovde sahranjeni?

S obzirom da se radi, manje-više, o istovremenim sahranama. Zapitali smo se da li su pokojnici ovde namerno sahranjeni, na šta nam je Vladimir odgovorio: “Nesumnjivo! Sam položaj materijala u odnosu na prostoriju, kao i fizičke karakteristike prostorije upućuju na taj zaključak”.

Arheolozima nije jasno odakle su tela doneta i zašto su baš ovde pohranjena. Sahranjivanje u pećinama tokom rimskog perioda nije često ili gotovo da se ne praktikuje.

“Tražeći analogije došli smo do rezultata istraživanja koja su obavljena na teritoriji Korduna od strane našeg kolege Domagoja Perkića iz Arheološkog muzeja u Dubrovniku. Radi se o pet pećina u kojima su pronađeni antropološki ostaci od kojih je najveća Bubijeva špilja sa oko 35 pronađenih individua. Interesantno je da je i ta pećina pronađena slučajno i da konstatovani nalazi, kojih je daleko više, upućuju na vreme 2. veka”, objasnio nam je Radivoje Arsić.

Međutim, kako nam je u komentaru napisao bioantropolog dr Mario Novak sa INATRO, na teritoriji Hrvatske zabeležena su i druga nalazišta u kojima je praktikovano sahranjivanje tokom antičkog perioda. U njih spadaju pećina Veternica izad Zagreba, pećina Oporovina iznad Opatije, Ozaljska šilja u gradu Ozlju i druge. Tako da takva nalazišta u našoj bližoj okolini ipak postoje. Moguće da nisu dobro dokumentovana ili publikovana.

Takođe, da bi pokojnici ovde bili sahranjeni, bilo bi očekivano da se u blizini nalazi naselje. Međutim, arheolozi nisu dokumentovali arheološke ostatke iz tog perioda u blizini.

“Nas zbunjuje i činjenica da ukoliko bi smo statistički posmatrali ovaj nalaz. Pohraniti 30 individua to je morala učiniti zajednica koja minimum ima tri puta više živog stanovništva. Postojanje kasnijih lokaliteta u samoj pećini i na nekropoli ispred dodatano komplikuju celokupnu sliku“, objasnio je Arsić.

Pokojnici su umrli od zaraznih bolesti

Sadašnja istraživanja ukazuju da su pokojnici bili sahranjeni u sličnom vremenskom periodu, i možemo videti da je više od polovine skeleta pripadalo mladima, što dalje dovodi do potencijalnih sumnji kako su oni umrli.

“Na osnovu antropološke analize skeleta na Medicinskom fakultetu nisu uočeni tragovi nasilne smrti. Najverovatnije da su ove osobe preminule usled neke virusne ili bakteriološke infekcije tipa kuge, kolere, lepre ili neke slične bolesti“, kaže arheolog Pecikoza.

“Sam kontekst nalaza, sakrivene grobnice, direktno nas može uputiti na taj zaključak. Treba napomenuti da slično tumačenje imamo i za nalaze koji su pronađeni na teritoriji Korduna. Zahvaljujući interesovanju naših kolega u inostranstvu ukazala nam se prilika da dobijemo genetičke rezultate i rezultate patogena. Nakon izvršenih analiza verovatno ćemo dobiti više informacija i zaista bi predstavljalo pravo iznenađenje da dobijemo potpuno dugačije rezultate”, zaključuje on.

Ispravka 16.03.2024.