Pre više od 25.000 godina drevni ljudi isklesali su portret ljudskog lica od slonovače koji, verovatno, predstavlja ženu. Portretna glava od slonovače nazvana je Venera XV.

U blizini češkog grada Dolni Vestonice nalazi se istoimeni arheološki lokalitet na kome je pronađena glava figurine Venere od slonovače. Lokalitet je, i pre nego što su počela sistematska iskopavanja 1924. godine, već pružio istraživačima obiman praistorijski materijal iz gravetijenskog perioda (koji je trajao od pre 27.000 do 20.000 godina).

Arheološki lokalitet Dolni Vestonice

Jedno od najpoznatijih paleolitskih lokaliteta jeste Dolni Vestonice I čija su istraživanja započeta 1924. godine. Arheološka iskopavanja je svake godine vodio Karel Absolon u ime čehoslovačke instituciije, provincijskog muzeja Moravske. On je svet zadivio nizom jedinstvenih otkrića sve do 1938. godina kada je nemačka vojska okupirala Dolni Vestonice.

Svetski značaj Dolnih Vestonica bio je poznat nemačkim okupatorima i holandskom arheologu Asjenu Bomersu, koga su imenovali da vodi svoj istraživački tim tokom rata. Bohmers je nastavio istraživanje čak i kada je nemačka vojska stajala čak do Kavkaza i Staljingrada. Međutim, rat je imao tragične posledice po istraživanje, mnogi jedinstveni nalazi, posebno ljudski skeletni ostaci koji su odneti na skladištenje u dvorac Mikulov, uništeni su kada je dvorac spaljen na kraju rata.

Srećom, prva otkrivena Vestonička Venera izrađena od gline i niz drugih umetničkih predmeta ostali su u Brnu i tamo ostaju do danas.

Arheološka iskopavanja se nastavljaju posle rata, pa sve do 2009. godine. Na lokalitetu je do sada pronađeno oko 2300 fragmenata figurina od opeke, od kojih većina predstavlja životinje poput lavova, nosoroga ili mamuta, a pored njih dva prikaza žena (jedna je izrađena od gline, a druga od slonovače).

Lokalitet je bogat dokazima naseljavanja populacije lovaca-sakupljača. Takođe se ističe bogatstvom umetničkih i ornamentalnih artefakata (npr. Vestonička Venera), ritualnim grobovima i najstarijim dokazima o novim tehnologijama (keramika i tekstil). Vrhunac naseljavanja ovde je bio od 27.000 do 25.000 godina pre nove ere.

Portretna glava Venera XV

Portretna glava Venere od slonovače mamuta malih je dimenzija: 4,8 cm visine; 2,4 cm širine; 2,2 cm debljine. Mogla bi da prikazuje muškarca ili ženu, ali se obično pretpostavlja da je ovo drugo. Glava je kružno izvajana tako da je ovalni oblik lica realno zakrivljen. Frizura se na glavi ističe u vidu punđe. Urezana linija označava vrh čela uokvirujući duguljasto lice. Obrve su pažljivo nacrtane iznad izuzetno detaljnih očiju, nos i usta su tačno proporcionalni. Nema ušiju, ali one mogu biti prekrivene kosom. Na jednoj strani lica može se videti mala deformacija.

Jedan od razloga zašto se veruje da je ovaj artefakt portret određene žene, a samim tim i prvi poznati prikaz osobe do sada, jeste to što je tokom iskopavanja 1920-ih pronađeno nekoliko sahrana, a kasnijih godina i mnoge druge, koje mogu biti u vezi sa Venerom.

Povezanost portreta sa sahranom žene

U jednom od grobova (DV3), koji je iskopan 1949. godine, bila je sahranjena žena. Ona je bila pohranjena ispod dve mamutske lopatice, što je znak da je ona morala biti neko važan u zajednici. U trenutku smrti imala je oko 40 godina, što ukazuje na njenu zrelost i starost.

Njena lobanja bila je obojena crvenim okerom, kao i zemlja oko nje, a blizu lobanje je bila postavljena kremena glava. U jednoj ruci je držala skelet lisice, a njene zube u drugoj. 

Ona je nazvan ženskim šamanom zbog pogrebne prakse i povezanosti sa glavom žene isklesanom od slonovače mamuta pronađenom u blizini 1936. godine.

Ali najviše iznenađuje to što je leva strana njene lobanje bila deformisana baš kao figurica od slonovače.

Antropološka analiza je pokazala da je deformacija lica nastala usled povrede leve strane lica u mladosti, nasilnim putem. Međutim, rekonstrukcija pokazuje da žena verovatno nije imala značajno deformisano lice, kako se mislilo, već da je to subjektivni osećaj posmatrača.

Figura je trenutno izložena u Muzeju Anthropos Pavilon u češkom gradu Brnu, koji je deo Moravskog muzeja.