Ispod površine Arheološkog parka „Lazarev grad“, aktuelna istraživanja otkrila su, ne samo temelje nekadašnje kneževske prestonice, već i slojeve koji menjaju dosadašnje razumevanje njenog razvoja.

U Kruševcu, na uzvišenju između Zapadne Morave i Rasine, knez Lazar Hrebeljanović je 1371. godine podigao svoju prestonicu – Lazarev grad. Bio je to politički, vojni i duhovni centar Srbije pred Kosovsku bitku, ali i mesto koje je ostavilo dubok trag u istoriji srpske arhitekture.

Prvi put se Kruševac kao grad pominje 1387. godine, u ravaničkoj povelji kojom knez Lazar potvrđuje privilegije dubrovačkim trgovcima. Kasnije ga spominju i knjeginja Milica, Konstantin Filozof, pa čak i francuski putopisac Bertrandon de la Brokijer, koji ga 1433. opisuje kao „malu, ali vrlo dobro utvrđenu varoš“.

• Tvrđava Jeleč: zaboravljeno srednjovekovno blago Srbije koje propada
• Gradac – zaboravljeno srednjovekovno utvrđenje Homolja
• Arheološka istraživanja u Smederevskoj tvrđavi kako bi se obnovila

Arheološka istraživanja započeta 1961. godine otkrila su složenu strukturu grada: Donžon kulu, crkvu Lazaricu, kneževu palatu, konjušnicu, amam, kovačnicu, cisternu i niz drugih objekata, koji svedoče o visokom stepenu urbanizacije i organizacije. Posebno je zanimljivo da je grad građen u fazama, najpre Mali grad (citadela), a zatim bedemi Velikog grada.

Lazarev grad će se obnoviti

Danas se ovde nalazi arheološki park „Lazarev grad“, spomenik kulture od izuzetnog značaja. Iako su istraživanja sprovedena u prošlom veku, tek poslednjih godina se intenzivno radi na njegovoj obnovi i prezentaciji. O aktuelnim radovima, izazovima i planovima govori Danijela Petković iz Republičkog zavoda za zaštitu spomenika kulture.

„Konzervatorsko-restauratorski radovi imaju za cilj da se utvrđenje predstavi javnosti na jasan i funkcionalan način,“ objašnjava Petković. „Studija zaštite, koja je u pripremi, definisaće mogućnosti revitalizacije Donžon kule i Malog grada, uz očuvanje autentičnosti lokaliteta.“

Istraživanja se trenutno fokusiraju na Mali grad, gde su definisane temeljne zone bedema i kula, uključujući Donžon kulu i kulu 13. Otkriveno je da su savremene intervencije u 20. veku, izgradnja objekata, denivelacija terena i njihovo uklanjanje, u potpunosti uništile srednjovekovni sloj unutar Malog grada.

„Nažalost, unutar Malog grada nije sačuvan nijedan srednjovekovni objekat,“ kaže Petković. „Isto važi i za delove Velikog grada, gde su kulturni slojevi poremećeni ili nestali usled savremene gradnje.“

Otkriveni slojevi iz daleke prošlosti

Ipak, istraživanja su donela značajna saznanja. Otkrivene su tri otpadne jame iz 15. veka, kao i starčevački poluukopani objekat van bedema. Potvrđeno je postojanje praistorijskih horizonata: starčevačkog, bronzanodobnog i gvozdenodobnog, što ukazuje na višeslojnu naseljenost ovog prostora.

Na pitanje da li se planira delimična rekonstrukcija arhitektonskih elemenata, Petković ističe da će predstojeća Studija revitalizacije ponuditi konkretne predloge. „Akcenat će biti na prezentaciji Donžon kule i bedema Malog i Velikog grada, uz uvažavanje savremenih potreba kulturnog i turističkog razvoja.“

Iako tokom aktuelnih iskopavanja nisu organizovani posebni programi za posetioce, potencijal za vođenja, radionice i izložbe svakako postoji. Projekat finansira Agencija za regionalni razvoj Rasinskog okruga, a u njemu učestvuje i Narodni muzej Kruševac.

Lazarev grad, sa svojom slojevitom istorijom i arhitektonskim bogatstvom, ostaje jedno od najznačajnijih mesta srpske srednjovekovne baštine. Njegova obnova nije samo konzervatorski zadatak, to je povratak korenima, prilika da se prošlost oživi i učini dostupnom budućim generacijama.