Arheologija je nauka koja nas povezuje sa prošlim vremenima, pružajući uvid u živote i kulture drevnih civilizacija. Mnoge žene su značajno doprinele razvoju ove discipline, ostavljajući neizbrisiv trag svojim istraživanjima i otkrićima.

U ovom tekstu, osvrnućemo se na život i rad nekih od najistaknutijih žena arheologa koje su svojom posvećenošću i radom doprinele razumevanju naše prošlosti.

Draga Garašanin (1921-1997)

Draga Garašanin, rođena 6. aprila 1921. godine u Parizu, bila je istaknuti srpski arheolog. Ona je svojim istraživanjima značajno doprinela proučavanju praistorijskih kultura u Srbiji i šire. Njena predanost terenskim istraživanjima, kao i naučnoj obradi i publikovanju materijala, učinila je je ključnom figurom u arheologiji.

Završila je studije klasične filologije i arheologije u Beogradu 1946. godine i doktorirala 1953. godine na Univerzitetu u Ljubljani sa disertacijom “Starčevačka kultura”. Radila je kao asistent-volonter u Muzeju kneza Pavla i kao upravnica Muzeja grada Beograda. Godine 1950. vratila se u Narodni muzej, gde je postala šef Praistorijskog odeljenja. Draga je vodila iskopavanja na mnogim lokalitetima i objavljivala brojne radove. Svoj rad je usmerila na rekognosciranje terena, sistematska iskopavanja, naučnu obradu i publikovanje materijala. Preminula je 12. oktobra 1997. godine.

Irma Čremošnik (1916-1990)

Irma Čremošnik je svojim naučnim delom ostavila neizbrisiv trag u proučavanju antičke i srednjovekovne arheologije u Bosni i Hercegovini. Rođena je 12. januara 1916. godine u Aradu, današnjoj Rumuniji. Nakon što se sa porodicom preselila u Sarajevo, njen otac, lingvista i stručnjak za srednjovekovnu lingvistiku i paleografiju, uticao je na njen izbor karijere.

Završila je studije klasičnih jezika u Skoplju i radila kao profesor u Makedoniji i Srbiji, kasnije kao kustos u Muzeju kneza Pavla (današnji Narodni muzej u Beogradu). Godine 1947. prešla je u Zemaljski muzej u Sarajevu, gde je počela terenska istraživanja.

Istraživala je lokalitete poput Zgošće kod Kaknja, rimske vile u Lisičićima kod Konjica, Gradine u Zecovima kod Prijedora, te Gradište kod Kikinde. Doktorirala je 1951. godine u Ljubljani sa temom o keltskim tragovima na nadgrobnim spomenicima južno od Save. Penzionisana je 1976. godine, ali je nastavila raditi na knjizi o mozaicima i zidnom slikarstvu rimskog doba. Preminula je 1990. godine.

Ljubica Zotović (1931-2021)

Ljubica Zotović je bila istaknuti srpski arheolog, naučni savetnik Arheološkog instituta, poznata po svojim istraživanjima orijentalnih kultova na tlu Jugoslavije, posebno mitraizma. Rođena je u Ljubljanu 1931. godine. Doktorirala je 1964. godine na Filozofskom fakultetu u Beogradu sa temom „Likovne predstave orijentalnih božanstava sa teritorije Jugoslavije“. Njena teza je nezaobilazna literatura za one koji se bave proučavanjem antičkih i orijentalnih kultova.

Knjiga Ljubice Zotović “Mitraizam na tlu Jugoslavije” iz 1973. godine je jedno od najvažnijih dela u ovoj oblasti. Istraživala je nalazišta poput Viminacijuma, Mala Kopašnica, Livade kod Ćuprije, Jagodin Male i Medijane u Nišu.

Njena istraživanja su obuhvatala proučavanje rimskih i orijentalnih kultova, a njen rad je značajno doprineo razumevanju religijskih praksi i verovanja u antičkoj Jugoslaviji. Ljubica Zotović je bila cenjena u naučnim krugovima zbog svog doprinosa arheologiji i njen rad je i dalje relevantan za istraživače u ovoj oblasti.

Doroti Eni Elizabet Gerod (1892-1968)

Doroti Gerod bila engleski arheolog specijalizovana za paleolit. Rođena je 5. maja 1892. godine. Garod je bila prva žena profesor na Univerzitetu u Kembridžu, gde je držala poziciju Dizni profesora arheologije od 1939. do 1952. godine.

Poznata je po iskopavanjima na Gibraltaru, gde je otkrila lobanju neandertalskog deteta, i na Bliskom istoku, gde je otkrila fosilne ostatke na planini Karmel u Palestini. Njen rad je obuhvatao paleolit i mezolit, a ona je značajno doprinela proučavanju ljudske evolucije. Preminula je 18. decembra 1968. godine.

Tokom svoje karijere, Gerod je radila na brojnim arheološkim projektima, uključujući iskopavanja u južnom Kurdistanu, Bugarskoj i Libanu. Njeni radovi su objavljeni u knjigama kao što su “The Upper Paleolithic of Britain” (1926) i “The Stone Age of Mount Carmel” (1937-1939).

Ketlin Kenjon (1906-1978)

Ketlin Kenjon bila je istaknuti britanski arheolog, poznata po svojim značajnim doprinosima proučavanju neolitske kulture i iskopavanjima drevnih lokaliteta, poput Jerihona. Rođena je 5. januara 1906. godine u Londonu, kao najstarija kćerka Frederika Kenjona, predsednika Britanskog muzeja.

Kenjnon je diplomirala na Koledžu Somerville pri Univerzitetu u Oksfordu 1929. godine. Tokom svoje karijere, radila je na brojnim arheološkim projektima, uključujući iskopavanja u Velikom Zimbabveu, Verulamiumu, Samariji i Sabrati. Najpoznatija je po svojim iskopavanjima u Jerihonu, koja su trajala od 1952. do 1958. godine. Tokom tih iskopavanja, otkrila je značajne nalaze koji su doprineli boljem razumevanju ljudske evolucije i kulture.

Ketlin je bila prva žena koja je postala predsednica Arheološkog društva na Oksfordu i prva žena koja je postala direktor koledža Sveti Hag na Oksfordu. Za svoj doprinos arheologiji, nagrađena je Ordenom britanske imperije 1973. godine. Tvorac je arheološke metode iskopavanja Viler-Kenjon.

Ove žene arheolozi, kao i mnoge druge koje nisu na ovoj listi, su svojim radom, posvećenošću i otkrićima ostavile neizbrisiv trag u arheologiji, pružajući nam dragocene uvide u živote i kulture prošlih civilizacija.

---

Izvori: Rastko.rs, Britannica, Royal Anthropological Institute, Glasnik SAD 38

Jedan deo o Irmi Čremošnik je preuzet iz knjige Ikbala Coga „Crtice o ženama-istraživačima bosanskohercegovačke arheologije: 1993-2008“, kome se zahvaljujemo na poklonjenoj knjizi. Ostalo je preuzet sa FB stranice Zemaljskog muzeja