Arheolozi su na nekropoli Mözs-Icsei dűlő u zapadnoj Mađarskoj, nekadašnjoj rimskoj provinciji Panoniji Valeriji, otkrili više od 50 veštački deformisanih lobanja iz 5. veka nove ere. Reč je o jednoj od najimpresivnijih zbirki ovog kulturnog fenomena u Evropi.

Tokom 5. veka, perioda dubokih političkih previranja i migracija izazvanih prodorima Huna, praksa vezivanja lobanja – koja izdužuje oblik glave, bila je rasprostranjena širom centralne Evrope. U to vreme, Zapadno rimsko carstvo se urušavalo, pogođeno unutrašnjim sukobima, atentatima, pobunama i epidemijama. Panonija, tada rimska provincija uz Dunav, predata je Hunima oko 433. godine nove ere.

U novonastalom haosu, različite populacije su pristizale u region bežeći od sukoba, mešajući se sa lokalnim, romanizovanim stanovništvom.

Mözs-Icsei dűlő: arheološki lokalitet sa izuzetnom koncentracijom izduženih lobanja

Iskopavanja nekropole počela su 1961. godine, a nastavila su se i kasnije. Ukupno je otkriveno 96 sahranjenih osoba, od kojih 51 ima veštački deformisanu lobanju. To ovu lokaciju čini najbogatijim nalazištem te vrste u regionu.

Nedavna studija, objavljena u časopisu PLOS ONE, fokusirala se na pitanje kako su zajednice koje su praktikovale deformaciju lobanja koegzistirale sa drugim grupama tokom doba političke nestabilnosti. Analiza je pokazala da je ova praksa bila prisutna u više kulturnih i etničkih slojeva.

Tri odvojene grupe na istom groblju i deljenje običaja

Groblje je sadržavalo tri različite grupe pokopanih, razdvojene u vremenskom rasponu od dve do tri generacije, što odražava složene društvene promene u kasnoj antici. Najraniju grupu čini mali broj lokalnog stanovništva, sahranjenih u grobovima izgrađenim u tradicionalnom rimskom stilu sa ciglom.

Drugu grupu čine dvanaest osoba koje, prema analizama kostiju, nisu poreklom iz regiona, ali su delile sličnu ishranu. Ovi „autsajderi“ su u Mözs doneli nove pogrebne običaje, uključujući sahranjivanje predmeta u grobove i praksu deformacije lobanja. Treća, najmlađa grupa, obuhvata ljude koji su kombinovali elemente starije romanizovane kulture sa novim, stranim tradicijama – uključujući i vezivanje lobanja. Zanimljivo je da su deformisane lobanje prisutne u sve tri grupe: u 32% slučajeva u prvoj grupi, 65% u drugoj i čak 70% u trećoj.

• Sarmati su deformisali lobanje svojih članova zajednice
• Drevna DNK otkriva misteriozno poreklo Huna
• Dečaci različitog etničkog porekla sahranjeni zajedno tokom hunskog perioda

Analiza stabilnih izotopa omogućila je istraživačima da identifikuju poreklo pojedinaca iz kasnijih grupa. Neki su rođeni u Mözs-u, dok su drugi migrirali u taj region. Prisutnost ljudi različitog porekla u istom groblju pokazuje da su ove zajednice uspostavile zajednički identitet, u kom su kulturne prakse, poput ishrane ili oblikovanja lobanja, bile deljene među grupama u poslednjim danima Rimskog carstva.

Poreklo i značenje tradicije deformacije lobanja

Iako se još uvek ne zna tačno odakle potiče tradicija vezivanja lobanja u ovom slučaju, veruje se da nije nastala unutar Rimskog carstva. Ova praksa ima duboke korene, poznata je još iz paleolita, a preživela je sve do modernog doba.

U centralnoj Aziji pojavila se u 2. veku pre nove ere, a u Evropi se raširila oko 2–3. veka nove ere, da bi dostigla vrhunac popularnosti u centralnoj Evropi do 5. veka. Veštački deformisane lobanje pronađene su širom Evrope: u Austriji, Hrvatskoj, Mađarskoj, Rumuniji, Srbiji, Slovačkoj, Severnoj Makedoniji i Sloveniji. Drevan praksa je dokumentovana i u Americi i Africi.

Iako se tačno značenje razlikovalo među kulturama, većina istraživača smatra da je deformacija glave bila pokazatelj društvenog statusa, identiteta ili pripadnosti određenoj grupi.