Najnovija stručna analiza zlatnog srednjovekovnog prstena iz privatnog vlasništva ukazuje da je reč o luksuznom predmetu koji se najverovatnije vezuje za kneza Lazara i kneginju Milicu.

Muzejski savetnik i istoričar umetnosti Branislav Cvetković iz Zavičajnog muzeja u Jagodini objavio je rezultate istraživanja zlatnog srednjovekovnog prstena koji se nalazi u privatnom posedu, a čija paleografska, stilistička i ikonografska analiza ukazuje da potiče iz 1360/70-ih godina. Prema svim dostupnim podacima, prsten je najverovatnije izrađen kao višenamenski dar kneza Lazara svojoj supruzi, kneginji Milici.

• Tipar kneza Lazara ipak nije tipar
• Teodorin prsten ne pripada kraljici Teodori
• Jedinstveni pečat Stefana Nemanje koji je otkupljen za Istorijski muzej Srbije

Ovaj dragoceni artefakt prvi put je stručno obrađen prošle godine o čemu smo već pisali, kada su preliminarna ispitivanja potvrdila njegovu izuzetnu umetničku i kulturno-istorijsku vrednost. Nakon toga, prsten je prošao dodatne analize u Narodnom muzeju Srbije i na Prirodno-matematičkom fakultetu u Beogradu, gde je utvrđen sastav zlatne legure i niјelo paste. Na osnovu tih rezultata, predmet je zvanično evidentiran kao dobro pod prethodnom zaštitom (Narodni muzej Srbije, akt br. 205/8, od 14. juna 2024), a postupak otkupa za muzejski fond je u toku

Izuzetno retka forma

Prsten se izdvaja po jedinstvenom obliku i konstrukciji i nema direktne analogije u domaćim muzejskim zbirkama. Posebno ga karakteriše: pokretna romboidna glava, pričvršćena sa dva klina; sedeća figura na prestolu na jednoj strani rotirajuće pločice; ćirilično slovo M ispunjeno niјelom na drugoj strani; spojene desnice u reljefu (simbol veridbe i bračnog jedinstva još od antike); kartuše na spoljašnjoj strani karike sa starosrpskim natpisom; drugi natpis, takođe starosrpski, sa unutrašnje strane karike.

Ovakva složenost ukazuje da je prsten imao više funkcija: veridbenu, bračnu, ali i zaštitnu, što je česta pojava u elitnom nakitu srednjeg veka.

Na unutrašnjoj strani nalazi se natpis: „Dadoh veru za ljubav“. Ovo je tipična zakletva vernosti koja se izgovarala na činu Obručenja, odnosno sklapanja budućeg braka.

Natpis na prstenu koji otkriva naručioca

Najznačajniji trag za identifikaciju naručioca nalazi se na spoljašnjoj strani karike. U tri kartuše umetnut je stih iz Psalma 9, 18 (19): „Ne zaboravi uboge svoje do kraja“.

Ovaj psalam, u srednjovekovnoj umetnosti često praćen motivom anđela, koji pokazuje Božju ruku siromahu, nosi snažnu poruku o milosti i pravednosti.

Prema Cvetkoviću, način na koji je natpis raspoređen u kartušima otkriva i skriveni monogram – kombinacijom inicijalnih slova, krstnog znaka i grafičkog rasporeda, u prvom kartušu se prepoznaje zvanje „knez“.

To, zajedno sa likom vladara na prestolu, čiji oblik najsrodnije odgovara ikonografiji na novcu kneza Lazara, upućuje da je naručilac upravo on. Nasuprot toj figuri nalazi se monogram slova M, što autor tumači kao inicijal kneginje Milice, odnosno primaoca dara.

Ovakva povezanost Psalma, simbola i ikonografije odgovara srednjovekovnim učenim tradicijama i aludira na parabole o „bogatom i ubogom Lazaru“, koje su u to vreme imale široku primenu u vizantijskoj i srpskoj umetnosti.

Prsten kneginje Milice u svetlu novih tumačenja

Ovo istraživanje prvi put sa dovoljno argumenata povezuje prsten sa konkretnim istorijskim ličnostima, knezom Lazarom i kneginjom Milicom. Iako rad još nije prošao formalnu recenziju, objavljeni rezultati ukazuju na izuzetno značajan artefakt srpske srednjovekovne baštine, jedinstven u pogledu izrade, funkcije i simbolike.