U novoj studiji, naučnici su analizirali genome 146 drevnih ljudi iz Srbije i Hrvatske, od kojih više od trećine potiče sa Viminacijuma. Oni su rekonstruisali genomsku sliku Balkanskog poluostrva i otkrili mešovito poreklo današnjih Srba i Hrvata, ali i međusobnu sličnost.

Multidisciplnirani tim naučnika je analizirao čitave podatke o genomu 146 drevnih ljudi iskopanih na lokalitetima u Srbiji i Hrvatskoj. Više od trećine skeletnih ostataka potiče iz Viminacijuma. Potom su te podatke analizirali zajedno sa podacima sa ostatka Balkana i obližnje regije.

Na svom vrhuncu u 2. veku nove ere, Rimsko carstvo se protezalo od Mesopotamije i Arabije na istoku do Britanije na zapadu i od reka Rajne i Dunava na severu do pustinje Sahare na jugu. Zato i ne treba da čudi tolika genetska heterogenost.

Naučni rad „Genetska istorija Balkana od rimske granice do slovenskih migracija“ je objavljen u časopisu Cell, pišu u saopštenju.

U radu se ističe koliko se Rimsko carstvo prostiralo i kakve su dugoročne posledice migracija ljudi pratile slom Carstva. Među njima se uzima u obzir dolazak ljudi koji govore slovenskim jezicima.

„Nakon prestanka rimske kontrole, zabeležen je masovni priliv čjudi koji su genetski bili slični modernim istočnoevropskim slovenskim govornim populacijama. Oni su doprineli 30–60% porekla balkanskih naroda, predstavljajući jednu od najvećih stalnih demografskih promene bilo gde u Evropi tokom perioda migracija“, piše u radu.

Ljudi sa istoka sahranjeni u Viminacijumu

Tokom Rimskog carstva zabeležen je veliki priliv ljudi na Balkan sa istoka. Uglavnom su to ljudi iz istočnog Mediterana, pa čak i iz istočne Afrike.

Nakon što je Rim okupirao Balkan, pretvorio je ovu pograničnu oblast u raskrsnicu puteva. To je dovelo do toga da 26 rimskih careva bude prisutno na ovoj teritoriji, od kojih je 18. ovde rođeno, uključujući Konstantina Velikog. Konstantin Veliki je premestio prestonicu carstva na istočni Balkan kada je osnovao grad Konstantinopolj.

Analiza drevne DNK pokazala je da je tokom perioda rimske okupacije postojao veliki demografski doprinos ljudi anadolskog porekla koji je ostavio dugoročni genetski pečat na Balkanu. U Viminacijumu postoji izuzetno bogat sarkofag muškarca koji je bio lokalnog porekla, a bio je sahranjen sa ženom anadolskog porekla. Očigledno je da su ljudi iz Anadolije bili integrisani u lokalno društvo.

Ovo genetičko mešanje je veoma slično sa samom prestonicom rimskog carstva – Rimom. Autorima je izuzetno zanimljivo da se isto to dogodilo i na periferiji Rimskog carstva.

Posebno iznenađenje je to što nema dokaza o genetskom uticaju migranata sa Apeninskog poluostrva na poreklo ljudi sa Balkana.

Pojedinačni slučajevi iz Afrike

Naučnici su pronašli i sporadične slučajeve mobilnosti na velike udaljenosti iz dalekih regiona kao što je Sudan u Africi. Arheolozi su u Viminacijumu pronašli grob dečaka adolescenta koji potiče iz Sudana i čija se ishrana u detinjstvu razlikovala od ostataka analiziranih. Zanimljivo je to da je sahranjen sa uljanom svetiljkom u 2. veku na kojoj se nalazi ikonografija orla povezanog sa Jupiterom, jednim od najvažnijih bogova za Rimljane.

„Ne znamo da li je bio vojnik, rob ili trgovac, ali genetska analiza njegovih skeletnih ostataka otkriva da je najverovatnije svoje prve godine proveo u regionu današnjeg Sudana, van granica Carstva. Zatim je sledio dugo putovanje koje se završilo njegovom smrću u Viminacijumu, na severnoj granici Carstva“, rekao je Karles Lalueza-Foks, glavni istraživač Instituta za evolucionu biologiju i direktor Muzeja prirodnih nauka u Barseloni.

„Varvarski“ narodi su zabeleženi među Rimljanima

Pre pada zapadnog Rimskog carstva, Rimljani su regrutovali „varvarske“ narode u svoju vojsku. Na osnovu istorijskih izvora i arheoloških dokaza znamo da su Balkan tokom kasne antike napadali Huni, germanska plemena (Gepidi, Goti, Heruli, Loangobardi), pa čak i Sloveni.

Studija je identifikovala ljude mešovitog severnoevropskog i pontskog stepskog porekla na Balkanu iz 3. veka. Antropološka analiza njihovih lobanja pokazuje da su neke od njih bile veštački deformisane. Veštačka deformacija ili modifikacija lobanje je običaj tipičan za neke populacije u stepama, uključujući grupe koje su antički autori označili kao – Huni.

“Takođe su i germanska plemena, poput Gepida, praktikovala ovaj običaj. Samo u Viminacijumu je pronađeno više od 30 lobanja sa veštačkom deformacijom“, rekao je za portal dr Ilija Mikić sa Arheološkog instituta, bioantropolog koji proučava skeletne ostatke sa Viminacijuma i jedan od autora studije.

„Granice Rimskog carstva razlikovale su se od granica današnjih nacionalnih država. Dunav je služio kao geografska i vojna granica Carstva. Ali je takođe delovao kao ključni komunikacioni koridor“, rekao je koautor Majkl Mekormik, profesor srednjovekovne istorije Fransis Goelet na Univerzitetu Harvard.

Slovensko stanovništvo promenilo je demografski sastav Balkana

Rimsko carstvo je trajno izgubilo kontrolu nad Balkanom u 6. veku. Nuačna studija otkriva kasniji dolazak ljudi velikih razmera na Balkan koji su genetski slični modernim slovenskim govornim populacijama istočne Evrope. Njihov genetski otisak čini 30-60% porekla današnjih balkanskih naroda, što predstavlja jednu od najvećih trajnih demografskih promena bilo gde u Evropi u ranom srednjem veku.

Naučnici su otkrili sporadične dolaske pojedinaca, a koji su prethodili kasnijim kretanjima stanovništva. Onda, od 6. veka pa nadalje migranti iz istočne Evrope se primećuju u sve većem broju.

„Prema našoj drevnoj DNK analizi, ovaj dolazak populacija koje govore slovenskim jezikom na Balkan odvijao se tokom nekoliko generacija i uključivao je čitave porodične grupe, uključujući i muškarce i žene“, objašnjava Pablo Karion, istraživač Instituta za evolucionu biologij, glavni autor studije.

Osnivanje slovenskih populacija na Balkanu bilo je najveće na severu, sa genetskim doprinosom od 50-60% u današnjoj Srbiji. Potom se taj broj smanjuje kako idemo ka jugu. Genetski doprinos Slovena  u kontinentalnoj Grčkoj je do 3-40% i do 20% na egejskim ostrvima.

„Glavni genetski uticaj slovenskih migracija vidljiv je ne samo u sadašnjim balkanskim populacijama koje govore slovenskim jezikom, već i na mestima koja danas ne govore slovenskim jezicima kao što su Rumunija i Grčka“, rekao je Dejvid Rajh, profesor genetike u Institut Blavatnik na Medicinskom fakultetu Harvarda i profesor ljudske evolucione biologije na Harvardskom fakultetu umetnosti i nauka.

Istraživanje je okupilo istoričare, arheologe i genetičare

Studija je uključivala interdisciplinarnu saradnju preko 70 istraživača, uključujući arheologe, bioantropologe, istoričare i genetičare.

„Ovaj rad pokazuje kako genomski podaci mogu biti korisni za prevazilaženje spornih debata oko identiteta i porekla koje su inspirisane istorijskim narativima ukorenjenim u nacionalizmima 19. veka i koji su doprineli sukobima u prošlosti“, rekao je Lalueza-Foks.

Tim je takođe generisao genomske podatke od današnjih Srba koji bi se mogli uporediti sa drevnim genomima i drugim današnjim grupama iz regiona.

„Utvrdili smo da ne postoji genomska baza podataka modernih Srba. Stoga smo uzorkovali ljude koji su se identifikovali kao Srbi na osnovu zajedničkih kulturnih osobina, čak i ako su živeli u različitim zemljama kao što su Srbija, Hrvatska, Crna Gora ili Severna Makedonija“, rekao je koautor Miodrag Grbić, profesor na Univerzitetu Zapadni Ontario, Kanada.

Zajednička analiza podataka sa podacima drugih savremenih ljudi u regionu, kao i drevnih ljudi, pokazuje da su genomi Hrvata i Srba veoma slični. Odnosno to znači da imamo zajedničko nasleđe kada je u pitanju slovensko poreklo, ali i poreklo sa narodima koji su živeli na Balkan pre naseljavanja Slovena u 7. veku.

---

Instagram stranica Arheološkog parka Viminacijum

Instagram stranica Arheološkog instituta, Srbija