Na lokalitetu Mitropolija u Gornjačkoj klisuri arheolozi sprovode iskopavanja manastirskog kompleksa koji je pripadao srednjovekovnom gradu Ždrelo. Cilj istraživanja jeste da se u narednih 5 godina sistematski istraže ostaci ovog srednjovekovnog grada.

Arheološka istraživanja sprovodi Regionalni zavod za zaštitu spomenika kulture Smederevo, u okviru projekta koji finansira Ministarstvo kulture i informisanja Republike Srbije, prenosi RTV Mlava.

Partneri na projektu su Opština Petrovac na Mlavi, Zavičajni muzej Petrovac na Mlavi, Zavičajni muzej iz Žagubice i Turistička organizacija Petrovac na Mlavi.

Istraživanje ugroženih delova Ždrela

Predviđeno je da se sistematskim arheološkim istraživanjima u narednih pet godina istraže najvažniji i najugroženiji delovi srednjovekovnog grada Ždrela. Da bi se pored sticanja celovitog uvida u strukturu i dispoziciju arhitektonskih ostataka i stepena očuvanosti kulturnih slojeva, njegovu hronologiju, način funkcionisanja i rekonstruisanje života kroz vreme, nakon istraživanja pristupilo izradi projekata njihove konzervacije, restauracije i prezentacije.

 “Zbog skučenog prostora u klisuri nije bilo pogodnih prostora za formiranje većih naseobina osim duboko usečene amfiteatralne uvale gde je formiran i manastirski kompleks Mitropolija, sedište braničevskih episkopa i mitropolita u drugoj polovini 14. veka”, rekao je D. Radovanović za Novosti (10.08.2022). Tada su se arheolozi spremali da započnu istraživanja.

 “Septembarsku kampanju započinjemo baš u Mitropoliji jer je najugroženija bujicama i nelegalnim iskopavanjima, a to je samo početak višegodišnjih sistematskih istraživanja, prvi put na velikom prostoru klisure gde se nalazi mnoštvo zasebnih celina sa arheološkim ostacima. One su velikim delom teško pristupačne i primenjivaćemo različite metode da bi stekli celovit uvid u stanje, hronologiju i način funkcionisanja nalazišta, s ciljem da rekonstruišemo život na ovom prostoru kroz vreme. Centralno mesto kompleksa Mitropolija zauzimaju delimično očuvani ostaci “Velike crkve” najsličniju crkvenim građevinama moravskog tipa. Ostaci fresaka u šutu svedoče da je bila živopisana, a pretpostavlja se da je bila posvećena Sv. Nikoli”.

• Otkrivena je srednjovekovna sablja u manastiru na Svetoj Gori koja je možda pripadala turskim gusarima
• Manastir Đurine ćelije na Rudniku-rezultati arheoloških iskopavanja
• Sjajno otkriće srpskih arheologa na planini Rudnik: оtkrili su nadgrobnu ploču iz 14-15. veka sa imenom plemića

“Severno od nje su ostaci manastirskih konaka, delimično očuvani u visini prvog sprata, a kompleksu je pripadala i “Mala crkva Bogorodice Prečiste” sagrađena stotinak metara istočno na manjem veštački zaravnjenom platou”, nastavio je Radovanović za Novosti.

Lokalitet Mitropolija ili Velika crkva

Mitropolija ili “Velika crkva” je trikonhonalne osnove sa kasnije dozidanom spoljnom pripratom, piše na sajtu Zavičajnog Muzeja Žagubica. Crkva je imala monumentalni pravougaoni konak, a čitav prostor je bio ograđen bedemom. Blagoveštenje, Mala crkva i Mitropolija, podignute na skučenom prostoru, čine manastirski kompleks srednjovekovnog grada Ždrela.

Ždrelo se prvi put pominje u mađarskim izvorima kao „Castrum Izzdril“. Bio je sedište bugarske braće Drmana i Kudelina koji su odavde vladali Braničevom i Kučevom krajem 13. veka, sve dok ih Dragutin i Milutin nisu pokorili 1291. godine i pripojili ove krajeve Srbiji.

Srednjovekovni grad Ždrelo je nastajao postepeno, razvivši se od Drmanove i Kudelinove kule na vrhu nepristupačnog grebena Vukana do utvrđenja bedemima i kulama obroncima Velikog i Malog Vukana i Ježevca. Ne zna se pouzdano kada su ovi bedemi nastali, ali svakako postoje već od polovine 14. veka kada počinje i građenje crkava.

Ždrelo, pored svog karaktera vojne tvrđave, postaje i religijski centar. Jedan od najznačajnijih gradova srednjovekovnog Braničeva gubi značaj u drugoj polovini 15. veka.