Višegodišnja arheološka istraživanja lokaliteta Gradište u Iđošu kod Kikinde otkrila su vredne informacije o životu drevnih ljudi. Fokus istraživanja je najviše na naselje iz vinčanske kulture i utvrđeno bronzanodopsko naselje. Posebno se izdvajaju zanimljivi arheološki nalazi iz neolita.

Više o samim istraživanjima na nalazištu otkrila nam je Neda Mirković Marić, arheolog-konzervator iz Međuopštinskog zavoda za zaštitu spomenika kulture u Subotici.

I ove godine ste nastavili iskopavanja arheološkog lokaliteta Gradište. Koja je ovo kampanja po redu?

Ovo je 9 kampanja istraživanja lokaliteta Gradište u Iđošu, opština Kikinda, kojim su istraživanja na ovom lokalitetu u okviru projekta privedena kraju.

Ko sprovodi iskopavanja?

Projekat realizuje Međuopštinski zavod za zaštitu spomenika kulture Subotica. U projektu učestvuju Balkanološki institut SANU, Narodni muzej Kikinda i Univesity College Dublin. Projekat je ove, kao i prethodnih godina, podržalo Ministarstvo kulture i informisanja Republike Srbije.

Šta nam možete reći o samom lokalitetu?

Lokalitet Gradište nalazi se na obodu atara sela Iđoš, oko 7 km udaljen od Kikinde. Poznat je pod nekoliko imena, od kojih je jedno i Slovenski grad. Nastanjen je, sa prekidima, od perioda starijeg neolita do srednjeg veka.

U najstarijem horizontu naseljavanja konstatovano je postojanje nalaza rano-neolitske starčevačke/kereš kulture (7. i 6. milenijum pre naše ere). Zatim sledi horizont rane vinčanske kulture, a sledeću fazu čine ostaci naselja sa materijalom kasnog neolita, tj. vinčanske i potiske kulture (5. milenijum pre naše ere).

Znatno veće je kasnije naselje sa ostacima dva koncentrična zemljana bedema prečnika 250 m, koje se na osnovu nalaza može vezati u period poznog bronzanog doba i početka gvozdenog (kraj 2. milenijuma pre naše ere).

Čega najviše ima na lokalitetu?

Najbrojniji su nalazi grnčarije, sa preko 80 kutija ovog materijala.

U arheološkim istraživanjima su učestvovali i strani studenti?

Od 2015. do 2019. na lokalitetu se održavala i Međunarodna škole arheologije na kojoj su učestvovali studenti Škole istorije, arheologije i religije Univerziteta u Kardifu (School of History, Archaeology and Religion, Cardiff University) Velika Britanija, Univerzitetskog koledža u Dablinu, Irska (University College Dublin, School of Archaeology), kao i sa Filozofskog fakulteta Univerziteta u Beogradu. Sem terenskog rada, studenti su se upoznali sa procesom rada u terenskoj laboratoriji nakon iskopavanja, učestvovali su u pranju, trijaži, sortiranju, obradi i crtanju nalaza.

Takođe su dobili vredno iskustvo od specijalista eksperata za obradu različitih vrsta nalaza (ostataka faune, artefakata od okresanog kamena, keramike) i upoznali se sa neolitom i bronzanim dobom Banata i jugoistočne Evrope.

Šta je to što je posebno na ovom lokalitetu, a niste primetili kod drugih neolitskih lokaliteta?

Oblast severnog Banata u neolitu bila je zona u kojoj su se mešali uticaji potiske kulture, rasprostranjene na teritoriji današnje Mađarske i vinčanske kulture, koja se prostirala na teritoriji severnog i srednjeg Balkana (današnja Srbija, deo Rumunije, Makedonije, Bosne).

U najpoznijoj neolitskoj fazi života, na ovom kao i na još nekim lokalitetima u okruženju, u istim kontekstima nalazi se pomešan materijal obe kulture. Što svakako svedoči o kompleksnoj društvenoj situaciji i mešanju uticaja ili populacija u toku poznog neolita u ovom delu panonske ravnice.

Prošle godine ste otkrili fragmentovanu lobanju u rovu, da li je reč o vinčanskoj lobanji?

Fragmenti lobanje nađeni su u temeljnom rovu vinčanske kuće i datuju se u ranu fazu ove kulture. 

Da li ste ove godine otkrili nešto zanimljivo i retko?

Dosadašnja istraživanja lokaliteta dala su veoma zanimljive nalaze na neolitskom delu lokaliteta. Tu je, pre svega, otisak ljudskog stopala u podu neolitske kuće, koji je isečen u bloku i sada se nalazi na stalnoj postavci Narodnog muzeja Kikinda. 2020. godine iskopana je ostava kremenih i kamenih alatki pohranjenih u amforicu, u vinčanskom sloju.

Tu su još nalazi od školjki, brojni nalazi glačanog kamena, kremena, opsidijana, malahita… Ove godine zanimljiv je nalaz dugmeta od školjke Glycymeris.

Za kraj…

Do sada su u okviru devet godina trajanja projekta izvršena geološka bušenja, geofizička snimanja na površini od preko 18 hektara, kao i površinska prospekcija nalazišta i okoline, dok su se iskopavanja fokusirala na istraživanje nekoliko stambenih objekata na neolitskom delu lokaliteta i jama, struktura i odbrambenog sistema unutar i oko bronzanodobnog dela lokaliteta. Rezultati istraživanja će značajno unaprediti naša saznanja o načinu života neolitskih i bronzanodobnih stanovnika današnjeg Iđoša i banatske ravnice. Narednih godina planiran je rad na stručnoj, ali i popularnoj publikaciji, izložba i arheološke radionice.