Nedavno su arheolozi završili drugu fazu arheoloških istraživanja Starog grada Teočaka kako bi se preciznije datovao lokalitet i otkrio oblik i veličina tvrđave.

Arheološki radovi su realizovani u okviru II faze projekta „Revitalizacija historijskog područja – Stara tvrđava Teočak“, u organizaciji JU Zavoda za zaštitu i korišćenje kulturno-historijskog i prirodnog nasleđa Tuzlanskog kantona, uz finansijsku podršku Vlade Tuzlanskog kantona.

Ciljevi i rezultati istraživanja

Reč je o nastavku sistematskih arheoloških iskopavanja započetih u jesen 2024. godine, čiji je osnovni cilj utvrđivanje oblika i gabarita utvrde i njenih pojedinačnih segmenata, kao i dokumentovanje pokretnog arheološkog materijala koji će doprineti preciznijem datiranju lokaliteta. S obzirom na to da su pisani istorijski izvori o Starom gradu Teočaku izuzetno oskudni, arheološka istraživanja predstavljaju ključan izvor za rasvetljavanje njegove prošlosti i uloge kroz različite istorijske etape.

Ovogodišnja istraživanja bila su usmerena na nastavak iskopavanja objekta u podnožju platoa tvrđave, pri čemu je utvrđeno da je reč o objektu pravougaonog oblika, okvirnih dimenzija 13 × 11 metara. Tokom iskopavanja pronađena je veća količina arheološkog materijala, uključujući fragmente keramičkog posuđa datirane u srednjovekovni i osmanski period, gvozdene predmete i alatke, potkovice, vrh samostrela, manju sekiru, kao i desetak kamenih kugli različitih dimenzija.

Dalji koraci

Nakon završetka arheoloških iskopavanja, predviđen je nastavak radova na sanaciji i konzervaciji očuvanih zidova istraženog objekta. Stručnu podršku projektu pružio je i Muzej istočne Bosne, dok su realizaciju aktivnosti podržali Opština Teočak i Medžlis Islamske zajednice Teočak.

Rukovodilac istraživanja bio je doc. dr. Edin Bujak sa Odsjeka za arheologiju Filozofskog fakulteta Univerziteta u Sarajevu, dok su stručni tim činili Dina Vajzović-Balihodžić, MA (Odsjek za arheologiju FF UNSA), dr. Dženan Brigić (Muzej istočne Bosne) i Merima Hajdarbegović Numanović (JU Zavod KHPN TK).

Stari grad Teočak u istorijskom kontekstu

U dalekoj prošlosti Teočak je imao izuzetno važnu ulogu zahvaljujući svom strateškom položaju. Sa njegove tvrđave pruža se pogled prema Drini i Savi, kao i prema Bijeljini, Brčkom i brojnim naseljima Semberije. U Starom Teočaku danas su vidljivi ostaci tvrđave i pratećeg naselja, dok se pod samom tvrđavom nalazi džamija čija se gradnja u predanjima dovodi u vezu sa sultanom Mehmedom II, nakon osmanskog zauzimanja tvrđave od Ugara početkom 1474. godine.

U lokalnoj tradiciji sačuvane su i priče o mađarskoj i rimskoj crkvi i samostanu, dok postojanje dve nekropole stećaka – Mramor i Harci,  svedoči o bogatom srednjovekovnom nasleđu ovog kraja. Pojedini stećci sa ovih nekropola očuvani su do danas.

Teočak u burnim političkim previranjima srednjeg veka

Tokom srednjeg veka ovaj prostor bio je poprište čestih promena vlasti, pa je teško utvrditi ko je njime duže gospodario: ugarski kraljevi, srpski despoti ili bosanski vladari. Prvi put se ovi krajevi u pisanim izvorima spominju u okviru župe Soli (Tuzla), koja je u to vreme bila deo Srbije. Njome je od 1284. godine vladao srpski kralj Dragutin, a potom njegovi sinovi Vladislav i Uroš. Pre toga, između 1255. i 1264. godine, ovim prostorima upravljao je pravoslavni ruski plemić Rostislav Mihailovič, zet ugarskog kralja Bele.

Poznato je i da su ovde vladali srpski despoti Stefan Lazarević i Đurađ Branković. Kao ilustracija nestabilnosti prilika pred osmansko osvajanje često se navodi primer Srebrenice, koja je u periodu od 1411. do 1463. godine čak trinaest puta menjala gospodara.

Sličnu sudbinu delio je i Teočak, najznačajniji srednjovekovni lokalitet u ugljevičkom kraju. U istorijskim izvorima prvi put se spominje oko 1432. godine, upravo u vezi sa despotom Đurđem Brankovićem, koji ga tada preuzima od Ugara i započinje dogradnje utvrđenja. Prema narodnom predanju, to je period velikih građevinskih zahvata, o kojima i danas svedoče brojne legende. Verovatno se tada manje utvrđenje razvija u pravi utvrđeni grad, trougaone osnove, koja po svom obliku podseća na Smederevsku tvrđavu.

• Najstariji rimski natpis o podizanju vojnog logora pronađen je u Bosni i Hercegovini
• Sistematsko uništavanje: ilegalna iskopavanja arheoloških nalazišta u Bosni i Hercegovini
• Srednjovekovni mač iz reke Vrbas: Banjalučki “Ekskalibur”

Nakon pada Bosne 1463. godine, Teočak ostaje pod ugarskom vlašću sve do 1521. godine, kada ga, zajedno sa Srebrenikom i područjem Srebreničke banovine, osvajaju Osmanlije.

Teočak kao „prestonica“ bosanskih kraljeva

U jednom kratkom, ali izuzetno zanimljivom periodu, Teočak je imao i ulogu glavnog grada. Naime, i Osmansko carstvo i Ugarska nastojali su da održe ideju bosanske države, pa su obe strane imenovale vlastite „kraljeve Bosne“. Osmanlije su 1476. godine za kralja proglasile Matiju Vojsalića, dok je Ugarska za istu titulu imenovala uglednog velikaša Nikolu Iločkog.

Nikola Iločki je najpre stolovao u Jajcu, ali je u periodu od 1472. do 1477. godine njegovo sedište premešteno upravo u Teočak, gde je pet godina delovao kao „kralj Bosne“. Nakon ukidanja te titule, celokupna administracija prepuštena je Srebreničkoj banovini, a Teočak gubi svoj izuzetan politički značaj, ali ne i istorijsku vrednost, koju današnja arheološka istraživanja ponovo stavljaju u fokus stručne i šire javnosti.

Izvori: Baština i FB stranica