Arheološka istraživanja u Viminacijumu donela su otkriće civilnog naselja i bogata saznanja o svakodnevnom životu njegovih stanovnika.

Nekadašnji rimski grad i vojni logor Viminacijuma prostirao se na više od 450 hektara šire i 220 hektara uže gradske teritorije. Veliki deo njegove prošlosti nalazi se danas ispod obradivih površina.

Arheološka istraživanja traju više od jednog veka. Istražen je grad mrtvih ili nekropola u Viminacijumu, gde je otkriveno više od 14.000 grobova od vremena Kelta pa do ranog srednjeg veka. Vojno sedište i glavni grad rimske provincije Gornje Mezije nastao je na teritoriji keltskog plemena Skordiska.

Na istraživanju rimskog grada i vojnog logora radi interdisciplinarni tim, sastavljen od izuzetnih stručnjaka iz različitih oblasti. Projekat Vimnacijum, pored arheologa, okuplja matematičare, elektroinženjere, geofizičare, geologe, petrologe, istraživače koji se bave daljinskom detekcijom, 3D modelovanjem i prepoznavanjem oblika, ali i veštačkom inteligencijom.

Glavni grad rimske provincije Gornje Mezije – Viminacijum

Poznato je iz istorijskih izvora da je Viminacijum bio značajno uporište u kome je bila stacionirana rimska legija – Legio VII Claudia pia fidelis. Vojni logor je nastao u prvim decenijama 1. veka.

Od značaja je i saznanje da se logor, a kasnije i grad, nalazio na raskrsnici puteva koji su povezivali severni deo Balkanskog poluostrva sa ostalim delovima rimske imperije.

Nedaleko od vojnog logora nalazilo se i civilno naselje, na površini od 220 hektara uže gradske teritorije. Njega je arheološkim iskopavanjima otkrio Mihajlo Valtrović.

Naselje je dobilo gradski status u prvoj polovini 2. veka, u vreme Hadrijanove vladavine. To se dogodilo najverovatnije 117. godine, kada dobija status municipija i ime Viminacium Aelium Hadrianum.

„U 19. veku su se na površini još uvek videli ostaci bedema, zgrada i ulica koje se seku pod pravim uglom. O tome nas izveštava i Feliks Kanic. Nedugo potom se vrše i prva arheološka istraživanja. Pionir srpske arheologije Mihajlo Valtrović iskopava na prostoru „građanskog naselja“. On nam ostavlja i izuzetno precizan plan lokaliteta sa ucrtanim konturama grada“, rekao je za Sve o arheologiji dr Ilija Danković, naučni saradnik na Arheološkom institutu i član projekta Viminacijum.

Nakon Valtrovića, arheološke radove nastavlja, kaže Danković: „prvi srpski školovani arheolog Miloje Vasić, koji takođe, pored legionarskog logora, iskopava i insule, gradske četvrti. Tokom velikih kampanja zaštitnih iskopavanja koje su usledile tokom 20. veka, civilno naselje se ispituje samo sporadično, i to poslednji put pre 50 godina.“

Počeci istraživanja civlinog naselja

Arheolog Ilija objašnjava da su se moderna istraživanja, u poslednjih dvadesetak godina, u samom gradu skoncentrisala na velike javne građevine – terme (kupatila) i amfiteatar (stadion). Potom se javila potreba i stekli su se svi neophodni uslovi za istraživanje civilinog naselja.

„Kada su se stvorili svi potrebni uslovi da se započnu sistematska istraživanja stambenih četvrti u Viminacijumu, mi smo dugo proučavali plan lokaliteta sa rezultatima geofizičkih ispitivanja. Početna ideja je bila da otvorimo iskop na mestu jedne raskrsnice sa koje bismo se proširili na ostatke arhitekture. Važno je reći da smo pogrešili u smislu postojanja raskrsnice. Arheologija je takva da ništa ne možete sa sigurnošću znati pre samih iskopavanja, i zbog toga ih i vršimo. Međutim, ispostavilo se da smo imali sreće prilikom izbora lokacije. Prvo smo otkrili segment decumanusa – glavne gradske ulice koja se pružala kroz grad od istočne do zapadne kapije, a upravo na tom segmentu su se nalazili ostaci četiri postamenta za stubove tetrapilona, tj. slavoluka, jednog vrlo autentičnog obeležja rimske arhitekture“, priča naš sagovornik.

Prošle godine su viminacijumski arheolozi otkrili slavoluk- trijumfalnu kapiju posvećenu caru Karakali. O tome svedoči mermerna ploča sa natpisom. Više o tome: U Viminacijumu pronađena TRIJUMFALNA KAPIJA posvećena caru Karakali

Arheolog Danković objašnjava da je ispod ulice i na prostoru oko nje otkrivena složena kanalizaciona mreža, koja je služila i da prihvati kišnicu. Nakon toga arheološka istraživanja usmeravaju južno od ulice, gde dalje rade u tri velika stambena objekta – gradska domusa.

Važna saznja o rimskim građanima Viminacijuma

Arheološka istraživanja u civilinom gradu u Viminacijumu donela su bogata saznanja o svakodnevnom životu njegovih stanovnika.

„Saznali smo o njihovim navikama, ukusima, običajima, pa čak i strahovima. Ostaci keramičkih posuda govore o tome iz čega su jeli, ali amfora sa Krita nam otkriva odakle su uvozili vino. Otkrili smo i staklenu posudu za maslinovo ulje. Pored ovakvog arheološkog materijala, otkriveno je i mnogo organskih ostataka, životinjskih kostiju, ali i ugljenisanih koštica i semenki. Radovi na bioarheološkim analizama su tek započeti, ali ako treba da izdvojimo nešto kao zanimljivost, to je prisustvo koštica breskvi u različitim kućama i hronološkim periodima“, priča Danković.

Neki članovi porodica koja su tu živela su pribavljala skupocene predmete iz drugih delova Carstva. To su kamena posuda iz Egipta ili luksuzna zdela sa predstavom Perseja sa odsečenom glavom meduza iz Galije, u današnjoj Francuskoj.

„Plašili su se natprirodnih zlih sila i urokljivog oka, pa su pred vratima držali čuvarkuću u obliku krilatog falusa – tintinabulum.”

“Taj nalaz je kao svakako najatraktivniji obišao svet prošle jeseni. Predmet je trenutno u završnim fazama konzervacije i restauracije, i mogu da kažem da je unikatan na prostoru celog Carstva, možda ne po karakteristikama izrade i umetničkim dometima, ali svakako po složenosti kompozicije i simbolike različitih elemenata“, objasnio je on.

Viminacijum je imao oko 15-30.000 stanovnika

Na naše pitanje koliki je to bio grad, saznali smo da postoje različite procene o broju stanovnika, u zavisnosti od metoda koje su primenjene da se taj broj izračuna.

„Kreću se u rasponu od 15.000 do 30.000 stanovnika. Kada govorimo o dimenzijama, radi se o prostoru od oko 1000 x 450 m. Naravno, konačne dimenzije mogu dati samo arheološka istraživanja, budući da u nekim delovima nije moguće samo na osnovu konfiguracije terena precizno govoriti o poziciji bedema. To svakako nije bio grad u rangu mnogo većih i mnogoljudnijih gradova širom Carstva. Ali je bio jedan od najvećih centara na rimskom Limesu. Ujedno, i jedan je od retkih lokaliteta nad kojima nije nastalo moderno naselje, tako da je u potpunosti na raspolaganju za istraživanja“, objašnjava Ilija.

Istraživanja su skoncentrisana na tri gradske vile, od kojih je samo jedna do sada otkrivena u punim dimenzijama. Dr Danković ističe da je zanimljivo da su fasadni zidovi opstajali kroz nekoliko vekova, dok je enterijer preuređivan više puta kroz nekoliko vekova, u nekim slučajevima nakon velikih požara.

Viminacijum možda nije najveći, ali je među najbitnijim rimskim gradovima

Želeli smo da saznamo da li posetioci mogu da dođu i vide trenutna istraživanja civilnog naselja, ali za sada ne postoje još uslovi dok se lokalitet ne uredi i pripremi za posete.

Svakako, i dalje postoje standardne turističke ture za posetioce Viminacijuma. Takođe, organizuju se arheološke letnje škole i dečiji naučni kampovi, gde najmlađi mogu da se upoznaju sa arheologijim i terenskim radom.

Iako je Viminacijum daleko od najvećih gradova rimskog sveta, po količini informacija koje pruža je među najznačajnijim arheološkim nalazištima tog perioda.

„Dosadašnja iskopavanja su sufinansirana sredstvima Ministarstva kulture, i bez te pomoći ne bi bila moguća u ovom obimu. Posla svakako ima za nekoliko generacija arheologa, i još mnoga važna otkrića nas tek očekuju“, zaključio je Ilija.