Drevni ljudi su još u neolitu, pre oko 9.000 godina, uzgajali pčele i koristili njihove proizvode.

Pčele proizvode pčelinji vosak, med, matični mleč, cvetni prah, propolis i pčelinji otrov. Svaki od ovih proizvoda je korišćen u prošlosti, slično kao i danas, u različite svrhe: osvetljenje, lepljenje, medicinu, umetnost, balsamovanje, hidroizolaciju i u ishrani.

Hemijski tragovi pčelinjih proizvoda otkriveni su na neolitskoj grnčariji od Evrope do Bliskog istoka. Inače, odnos između čoveka i pčela je mnogo drevniji. Komad pčelinjeg voska pronađen je u Border pećini u južnoj Africi, a verovatno je korićen da se vežu kameni vrhovi strela za drvo. Umetnički prikazi košnica su uobičajeni u praistorijskoj umetnosti na stenama. Pčelarstvo je prikazano i na egipatskim muralima pre nekih 4.000 godina.

Nedavne DNK studije ukazuju da je pčela nastala u Aziji pre oko 300.000 godina i da se brzo proširila širom Evrope i Afrike.

Međutim, malo je direktnih dokaza o tome kada i gde su drevni ljudi počeli da sakupljaju med i vosak od insekata.

Dokaz za eksploataciju pčelinjih proizvoda

Upotreba pčellinjih proizvoda može se identifikovati u arheologiji i na osnovu organskih ostataka na keramičkih posudama. Rane poljoprivredne zajednice su u neolitu eksploatisale proizvode od pčela (Apis mellifera) pre oko 9.000 godina na teritoriji današnje Turske. Kasnije migracije poljoprivrednih zajednica prenele su ovu praksu u Evropu. Nekoliko hiljada godina kasnije, pčelinji vosak je otkriven širom Balkanskog poluostrva, uključujući Grčku, Rumuniju, Srbiju. Potom je pronađen i na mestima koja su zauzimali rani poljoprivrednici u centralnoj Evropi.

Međutim, nedostaju dokazi za širenje pčela u severnoj Evropi. Što je verovatno povezano sa klimatskim uslovima u kojima pčele opstaju. Grnčarija iz Irske, Škotske i severne Skandinavije nije sadržala tragove pčelinjeg voska.

Međunarodni tim od 60 istraživača proučavao je više hiljada grnčarskih ulomaka širom Evroazije i severne Afrike. Ulomci grnčarije se datuju između 9.000 i 4.000 godina i potiču sa 150 lokaliteta.

Istraživači su bili u mogućnosti da prate upotrebu pčelinjih proizvoda od strane neolitskih zajednica. Oni su tražili tragove pčelinjeg voska, koji je relativno stabilan tokom vremena i zadržava karakterističan hemijski profil, u organskim ostacima pronađenim na ulomcima keramike.

Pčelinji voska retka namirnica u neolitu

Rezultati studije pokazali su o široko rasprostranjenoj upotrebi pčelinjih proizvoda među neolitskim zajednicama. Iako je samo oko 80 ulomaka sadržalo tragove pčelinjeg voska, to ukazuje da je to bio relativno oskudna namirnica u neolitu.

Tragovi proizvoda od pčela pronađeni su na nekim od najstarijih grnčarskih posuda sa lokaliteta starih 8.500 godina, kao što je Čatalhujuk u Turskoj. Uzorak saća je naslikan na zidu na ovom lokalitetu.

Nalazi pokazuju da su pčele svakako bile eksploatisane tokom ovog perioda. I nagoveštavaju da su možda bile pripitomljene otprilike u isto vreme kada i druge životinje i biljke.

„Najočigledniji razlog za iskorišćavanje pčele bio bi med, jer bi to bio redak zaslađivač za praistorijske ljude. Međutim, pčelinji vosak je mogao da se koristi sam po sebi u različite tehnološke, ritualne, kozmetičke i medicinske svrhe, na primer, za vodootporne porozne keramičke posude”, rekla dr Melani, glavni autor studije objavljene u Nature.