Da li su ljudi zaista hiljadama godina živeli pod suncem – bez krema, bez opekotina? Nauka za to ima odgovore.

Na društvenim mrežama mogli smo pročitati tvrdnju da su naši preci „hiljadama godina živeli pod suncem, radili na njivama, plovili morima, klesali kamen u podne bez krema, bez UV faktora, bez opekotina“. Taj mit o „prirodnom otpornom čoveku”, odnosno tvrdnji da su naši preci živeli „bez opekotina” koju je izjavio na svom fejsbuk profilu Milan Jovanović, poznatiji javnosti i kao Strongman, ne uzima u obzir ogroman raspon boje kože, geografske uslove, kulturološke navike i razvijene metode zaštite.

Ljudi su, zapravo, hiljadama godina ulagali trud da se izbegne prekomerno izlaganje suncu. S tim da su oni to radili sa onim što su raspolagali: mineralima, biljnim uljima, tkaninom i pametnim rasporedom rada.

Evolucija kože – prirodna zaštita koja se menjala

Prvi pripadnici roda Homo sapiens razvili su se u Africi pre oko 300.000 godina, sa tamnijom kožom bogatom melaninom, prirodnim „fiziološkim faktorom zaštite“ od UV zraka. Ova zaštita nije bila apsolutna, ali je značajno smanjivala rizik od opekotina.

Tek kasnije, tokom migracija ka severnijim i oblačnijim predelima (pre oko 70.000 godina), kod populacija koje su živele sa manjim UV zračenjem došlo je do gubitka dela pigmentacije. Time je koža postala svetlija i osetljivija na sunčeve zrake. Šta se zapravo dešavalo, pročitajte i ovde: Evropljani imali tamniju boju kože do pre 3.000 godina.

Zaštita kože od sunca pre krema iz tube

Praljudi nisu sedeli skrštenih ruku i čekali da im sunce ošteti kožu, već su koristili razne metode kako bi zaštitili svoju kožu od sunčevih zraka. Arheološki i etnografski dokazi pokazali su da su drevni ljudi koristili oker. Ovaj crveni pigment koristio se najmanje 300.000 godina za ukrašavanje tela, ali i kao zaštita od sunca. Današnja plemena Himba u Namibiji i dalje koriste mešavinu masti i crveni oker (otjize) kako bi zaštitila kožu od UV zračenja i isušivanja. Više o ovoj temi: Praistorijski ljudi koristili oker kao zaštitu od sunca

Takođe, korišćena su prirodna ulja i biljne paste. Iako su stanovnici Nila imali tamniju kože, bila je neophodna zaštita od sunca. Stari Egipćani su koristili mešavinu pirinčanih mekinja, jasmina i lupina. Današnja nauka potvrđuje da pirinčane mekinje apsorbuju UV svetlo, jasmin pomaže u obnovi DNK, a lupin posvetljuje kožu.

Poznato je da su stari Grci i Rimljani mazali kožu maslinovim uljem. SPF faktor mu je nizak (oko 8), ali je služilo kao barijera i za hidrataciju kože. U drevnoj Indiji (500. godine p. n. e.) koristio se cink oksid (pushpanajan) u kremama za negu i zaštitu kože. Ovaj sastojak i danas se koristi u modernim kremama za sunčanje jer odlično blokira UV zrake.

Odeća i zaklon kao prva linija odbrane od sunca

Pre oko 10.000 godina, prelaskom na poljoprivredu, ljudi provode više vremena u naseljima. Razvija se industrija zaštite: šeširi, tkanine, šatori, paste od minerala i biljaka. U mnogim kulturama, svetlija koža postaje statusni simbol – znak da ne moraš da radiš napolju.

Rimljani, Grci, Egipćani, persijski ratnici, srednjovekovni seljaci, svi oni su koristili šešire, turbane, lagane dugačke haljine i tunike da bi se zaštitili od jakog sunca. Kraljevi, poput Darija Velikog, na reljefima su prikazani sa pratiocima koji ih štite suncobranima. Mornari su radili u ranim jutarnjim i kasnim popodnevnim satima kad je sunce slabije. Ni u jednoj istorijskoj epohi nije bilo „herojsko” provoditi podne na jakom suncu bez zaštite.

Da li su imali drevni ljudi imali opekotine?

Naravno da su drevni ljudi imali opekotine od sunca. Arheološki nalazi staroegipatskih mumija pokazuju melanome i promene na koži koje ukazuju na dugotrajna UV oštećenja (maligni tumor). U starim medicinskim spisima pominju se kožne bolesti i promene koje mi danas povezujemo sa suncem. Svakako, opekotine bile su verovatno ređe nego danas. Naši preci nisu putovali avionom iz zime u tropsko leto. Njihova koža se postepeno navikavala na sunce kako su dani bivali duži i jači.

Ljudi nikada nisu živeli „bez zaštite i bez posledica“ od sunca. Naši preci su koristili ono što su imali, pigmentaciju, zaklon, odeću, biljna ulja i mineralne paste, da bi se zaštitili. Evolucija, kultura i praksa pokazale su da je svest o štetnosti sunca postojala mnogo pre nego što su se pojavile tube sa kremom.