Izuzetno otkriće arheologa tokom iskopavanja srednjovekovnog Braničeva
Tokom arheološih istraživanja srednjovekovnog Braničeva, na lokalitetu Mali grad-Todića crkva unutar kuće arheolozi su otkrili nešto izuzetno. Prvo su misli da je reč o granati, međutim bila su to dva gvozdena šlema iz 12. veka.
Prilikom istraživanja srednjovekovne kuće na podu su se nalazili šlemovi. Jedino je vrh šlema virio iz zemlje zbog čega se javila sumnja da se tu radi o granati. Ubrzo su nadležni za ovakve stvari izašli i ispitali teren, nakon čega je utvrđeno da je reč o gvozdenim šlemovima.
Šlemovi su bili spakovani jedan u drugi. U kući je bio izbio požar i usled velike temperature oni bivaju spojeni korozijjom. Ostaci drveta i slame naveli su na to da su oni bili čuvani u drvenom sanduku, odnosno škrinji.
„Nakon konzervacije je utvrđeno da su u pitanju dva šlema konične forme, sa visokim zašiljenim vrhom nagnutim napred (tzv. frigijski), sa nazalima i vratobranom (aventail)“, piše Dragana Spasić Đurić u svom radu.
Na osnovu istorijskih, ikonografskih izvora, arheoloških dokaza i analogije iz Pernika (Bugarska), datovani su u 12. vek, u vreme Jovana II i Manojla I Komnina.
Srednjovekovni grad Braničevo
Srednjovekovni grad Braničevo se razvijao na prostoru rimskog utvrđenja Viminacijuma, na obalama reke Mlave. Postoje dve utvrđene strukture urbanog jezgra Braničeva koje su smeštene na Malom i Velikom gradu.
Braničevo postaje episkopski centar 1019. godine, za vreme Vasilija II, sa jurisdikcijom nad više gradova na širokom prostoru duž Dunava i obe obale reke Velike Morave.
„Najrazvijenija i najprosperitetnija, a ujedno i najistraženija faza Braničevskog grada pripada XII veku i datovana je novcem Jovana II Komnina (1118–1143) i Manojla I Komnina (1118–1180)“, ističe autorka u radu. Ovom periodu pripada i objekat 4 – kuća u kojoj su pronađeni gvozdeni frigijski šlemovi.
U 12. i početkom 13. veka istoriju Braničeva su obeležili česti sukobi Vizantije i Ugarske, Vizantije i Bugarske, kao i prolazak krstaša. Prve zapise o ostacima Braničeva dao je grof Marsilji 1720-ih godina.
Poreklo šlemova
Autorka u tekstu navodi da su značajni istorijski, ikonografski i arheološki dokazi za proučavanje ovih šlemova. Na mozaicima i freskama u palatama, crkvama na Balkanu, Grčkoj, Turskoj, Italiji, Francuskoj i Španiji se mogu naći frigijski šlemovi.
„Originalan istočnorimski ili vizantijski šlem nastao je evolucijom kasnorimskih tipova, uz značajne uticaje naroda iz evroazijskih stepa i iransko-islamskog sveta, sa kojima je Vizantija imala kontakte. Osim u vojnoj opremi, grčko-rimska tradicija veoma je zastupljena u vizantijskoj vojnoj tehnologiji i terminologiji“, napisala je Spasić-Đurić.
U Istočnom rimskom carstvu postali rasprostranjeni tokom 10-12. veka. Oni nisu uvedeni u Vizantiju sa zapada, već su verovatno bili dalja evolucija tipa šlema koji je prvobitno nastao na Istoku.
Što se tiče šlemova iz Braničeva, oni prema Dragani „tipološki odgovaraju kupastim šlemovima sa nazalnim delom. Vratobrani (avental) u formi zavesica od pletenih prstenova ili kože sa lamelama, na šlemovima iz Braničeva, bilo da su primarne izrade ili naknadno dodati, mogu se tumačiti kao svojevrsna balkanska specifičnost i rezultat lokalnih potreba.”
Izgled frigijskih šlemova iz Braničeva
Šlemovi iz Braničeva su identični, ali različitih dimenzija. Jedan je veći, drugi je manji. Izrađeni su iz jednog dela od gvozdenog lima kovanjem, a pojedini delovi su bili zavareni. Na šlemovima se uočava zašiljena kupola sa vrhom povijenim napred, zbog čega podsećaju na antičke frigijske kape, kako je autorka objasnila.
„U skladu s tim, Rafaele D’Amato (Raffaele D’Amato) je ustanovio tipologiju koja sadrži 10 tipova, od kojih su pojedini arheološki potvrđeni na Balkanu, iz perioda od 9. do 12. veka.” Najbliži i najsličniji primer jeste šlem iz Pernika u Bugarskoj.
Kome je šlem pripadao?
U kući u kojoj su pronađeni frigijski šlemovi sadržala je bogatstvo skupocenog posuđa. Ko je mogao biti vlasnik šlemova, to su otkrila arheološka istraživanja.
„Značajna akumulacija bogatstva u vidu brojnog i skupocenog posuđa, objektu daje rezidencijalni karakter. Iz celokupnog inventara izdvaja se set staklenih posuda purpurne boje, kakvom su oslikane i pojedine keramičke posude. Kao indikator političke i verske elite, simbol posebnosti, „aristokratije krvi” i carskog dostojanstva, purpurna boja, pored ostalog, ukazuje na najviši status i podrazumeva carsko prisustvo u kući“, objašnjava Dragana u radu.
Autorka smatra da se kuća 4 u Braničevu može tumačiti kao privremena carska rezidencija. I da su vlasnici šlemova bili visokopozicionirani u društvu i bliski caru koji su boravili unutar braničevskog utvrđenja.
Kuća je sagrađena u vreme vladavine Jovana II Komnina, najverovatnije krajem treće decenije 12. veka. Nakon smrti Manojla I Komnina usledio je požar, koji je ili izbio slučajno ili je bio posledica mađarskog napada.
“Činjenica da su šlemovi bili spakovani, ukazuje da se napad-požar nije očekivao“, rekla je Dragana.
U svakom slučaju, ovi šlemovi su izvanredan nalaz i ujedno predstavljaju arheološku potvrdu istorijskih dokaza na ovoj teritoriji.
Manji broj keramičkih posuda i veći šlem nalaze se na stalnoj muzejskoj postavci Narodnog muzeja Srbije. Ostali nalazi i manji šlem se nalaze u Narodnom muzeju u Požarevcu.
Izvori:
Beleška o novim istraživanjima vizantijskog Braničeva
Шлемови из Браничева:прилог проучавању византијске војне опреме
