Jedna od najvećih misterija evropske prošlosti, odakle su potekli Sloveni i kako su se proširili, konačno dobija jasan odgovor zahvaljujući drevnoj DNK.

Ko smo, odakle potičemo i kada su naši preci stigli na prostor gde danas živimo? To su pitanja koja već decenijama zaokupljaju i naučnike i širu javnost. Najnovija genetska studija objavljena u prestižnom časopisu Nature donosi do sada najjasniju sliku o poreklu i širenju Slovena.

Analizom 555 drevnih genoma, naučnici su pokazali da je između 6. i 8. veka naše ere došlo do masovne migracije iz prostora današnje Ukrajine i Belorusije, koja je u velikoj meri zamenila tadašnje stanovništvo centralne i jugoistočne Evrope.

• Arheološki tragovi Slovena na teritoriji današnje Srbije
• Analiza drevne DNK menja sliku o poreklu Srba

Iako se seoba dogodila u ranom srednjem veku, genetski profil Slovena formirao se mnogo ranije, još oko 1000. godine pre nove ere. Tada se, na prelazu iz bronzanog u gvozdeno doba, spojilo oko 70% „baltičko–severoistočne“ komponente i oko 30% gena ranih evropskih poljoprivrednika. Ova mešavina postala je osnova iz koje su potekle kasnije slovenske populacije.

Velika seoba Slovena između 6. i 8. veka

Istraživanja pokazuju da je u periodu između 6. i 8. veka naše ere došlo do velike migracije sa prostora današnje severne Ukrajine i južne Belorusije. Ti ljudi, koje arheolozi povezuju sa ranim Slovenima, stigli su na područja današnje Poljske, istočne Nemačke i Hrvatske. Njihov dolazak bio je toliko masovan da su zamenili više od 80% tadašnjeg lokalnog stanovništva. Odnosno, većina ljudi koja je tada živela u srednjoj i jugoistočnoj Evropi poticala je upravo od ovih novih doseljenika.

U Hrvatskoj (odnosno u Dalmaciji, na lokalitetu Velim), dolazak novih grupa nije drastično promenio društvene obrasce. Mnogo starih tradicija ostalo je u upotrebi, pa su zajednice imale mešavinu novih i starih elemenata (30% lokalnog porekla).

Seoba naroda: porodice, a ne vojske

Naučnici su analizirali genome 555 drevnih genom iz centralne i istočne Evrope od kojih 359 potiče iz arheoloških konteksta koje stručnjaci prepoznaju kao „slovenske“ već od 7. veka. Potom su upoređeni sa više od 11.500 savremenih uzoraka. Takođe, primećeno je da su se muškarci i žene doselili u približno sličnim razmerama.

Za razliku od mnogih ranijih migracija u istoriji, koje su često bile „muške vojne avanture“, ova seoba pokazuje drugačiji obrazac. DNK dokazuje da su se istovremeno doseljavali i muškarci i žene, u približno jednakim razmerama. To znači da nisu dolazile samo vojske ili ratnici, već i čitave zajednice, odnosno porodice koje su gradile nova sela i društva.

Patrilokalna društva

Groblja iz tog perioda pružila su uvid u način života. U Nemačkoj (Niederwünsch i Steuden) pronađeni su čitavi rodoslovi zasnovani uglavnom na muškim linijama. Muškarci su ostajali u svom selu, dok su se žene udavale u druga naselja. To je tipičan obrazac patrilokalnog društva.

Žene su povezivale različite zajednice, dok su muškarci prenosili imanje i društveni položaj unutar svojih porodica. U nekim slučajevima pronađeni su rodoslovi sa više generacija i porodice sa sedmoro dece istog para, što je retka prilika da se „pročita“ životna priča ljudi od pre 1.300 godina.

Jezik i genetika Slovena

Iako genetski podaci pokazuju masovno kretanje, arheolozi upozoravaju da DNK ne govori direktno kojim su jezikom ti ljudi govorili niti kako su se identifikovali. Ipak, širenje njihovog genskog potpisa podudara se sa širenjem slovenskih jezika širom Evrope.

To objašnjava zašto su današnji Sloveni, od Balkana do Baltičkog mora, genetski relativno slični. Ipak, granice jezika i genetike ne poklapaju se uvek: lokalne zajednice često su se asimilovale i prihvatale nove jezike, pa je proces bio složeniji od prostog „zamenjivanja stanovništva“.

Nova svetlost na staru raspravu o Slovenima

Ova otkrića ulivaju novi život staroj debati među istoričarima i arheolozima: da li su Sloveni došli „sa strane“ ili su u većoj meri bili autohtoni, pa se samo njihov jezik širio? Nova studija jasno pokazuje da je masovna seoba zaista postojala, ali i da je njen intenzitet bio različit u zavisnosti od regiona.

Došlo je do velikog priliva novih ljudi, ali su se oni mešali i povezivali sa starosedeocima. Sloveni nisu došli kao osvajači, već kao zajednice koje su se doseljavale, gradile porodice i širile svoj jezik i kulturu.