Na Kritu je otkriveno nešto neobično i nikada zabeleženo do sada – drevni Krićani su simbolično „ubijali“ svoje mrtve, odnosno uništavali svoje grobnice. Ova zagonetna praksa otkrivena je na groblju Sisi, na severoistoku ostrva, a obuhvatila je ritualno uništavanje masovnih grobnica iz bronzanog doba, pre oko 4.000 godina.

Krit je poznat po minojskim palatama i legendama, poput one o Minotaurovom lavirintu, ali nedavno je tim međunarodnih arheologa otkrio nešto još zagonetnije. Stanovnici Sisija, u bronzanom dobu, obavili su veliku ceremoniju u kojoj su namerno uništavali svoje grobnice, organizovali gozbu i simbolički zatvorili poglavlje svoje istorije. Ovaj ritual nije bio nasilan čin, već pažljivo planiran način da se okončaju prošli običaji i društvene prakse.

Promene u pogrebnim ritualima na Kritu

U bronzanom dobu (između 3000. i 1600. godine pre nove ere), Krićani su sahranjivali svoje mrtve u masovnim grobnicama – velikim pravougaonim ili kružnim strukturama, koje su služile i kao mesta okupljanja za obavljanje rituala i jačanje društvenih veza. Međutim, oko 1900. godine pre nove ere, nešto se promenilo. Groblja su počela da se napuštaju, a sahrane su postale diskretnije i manje vidljive arheološkim istraživačima.

Do sada se smatralo da je napuštanje ovih grobova bilo postepeno i mirno. Međutim, najnovija istraživanja na groblju Sisi, koje je Belgijska škola u Atini iskopavala od 2007. godine, otkrivaju da grobnice nisu samo napustile, već su ritualno „ubijene“.

Poslednja ceremonija na groblju

Na području nazvanom „Zona 9“ groblja, arheolozi su pronašli jasne dokaze o jedinstvenoj ceremoniji. Stanovnici Sisija su prvo sahranili svoje poslednje mrtve u malim jamama i keramičkim posudama. Zatim su pažljivo demontirali zidove grobnica, delimično zdrobili posmrtne ostatke da bi izravnali zemlju i održali veliki banket. Slojevi zemlje s hiljadama fragmenata razbijene grnčarije, šolja i tanjira, svi datiraju iz istog perioda (oko 1700. godine pre nove ere), što upućuje na to da je ovo bila zajednička proslava – simbolični čin označavanja kraja jedne epohe.

• Zašto su ljudi u ranosrednjovekovnoj Evropi otvarali grobove?
• U neolitskom grobu pronađeni ostaci ljudi iz znatno mlađih perioda
• Misterija nestalih tela: gde su sahrane iz 5. veka?

Na kraju su, sve to prekrili slojem zemlje i kamenja, zapečativši groblje zauvek. Zanimljivo je da su, vekovima kasnije, kada su se ponovo sahranjivali na tom prostoru, Krićani poštovali ovo mesto, kao da su znali da je „zabranjeno“ da ga ponovo uznemiravaju.

Zašto su „ubijali“ svoje grobove?

Istraživači smatraju da ovaj ritual nije bio slučajan, već odgovor na duboke društvene promene koje su se dešavale tokom istog perioda. Prve palate, poput one u Knososu, počele su da se grade na Kritu, a zajednice su počele da se organizuju na centralizovaniji način. Kolektivne grobnice, koje su povezivale porodice ili klanove, izgubile su značaj u odnosu na nove ritualne prostore, kao što su planinska svetilišta ili svete pećine.

Aktivnim zakopavanjem svojih grobova, stanovnici Sisija su ih učinili delom svog kolektivnog sećanja. To je bio način da kažu: „Ovo nas više ne predstavlja, ali nećemo to zaboraviti.“

Slični rituali u drugim delovima Krita

Groblje Sisi nije jedino gde su pronađeni slični rituali. U Moni Odigitriji, na jugu Krita, pronađena je kružna grobnica koja je ispražnjena, a kosti su sahranjene u jami, zajedno sa stotinama razbijenih pehara. U Kefala Petras, neki grobovi su bili ispunjeni kamenjem, što arheolozi nazivaju „simboličnim ubijanjem“. Iako nisu sve minojske grobnice završile na ovaj način, napuštanje drevnih grobalja i kolektivnog sahranjivanja na Kritu tokom srednjeg bronzanog doba jasno ukazuje na velike promene u pogrebnim, ritualnim i društvenim praksama tog vremena.

Autori istraživanja zaključuju u časopisu Antiquity da ova praksa predstavlja ključnu transformaciju u minojskom društvu, simbolizujući kraj jedne ere i početak nove.