U vreme kada su bili progoni Hrišćana ljudi su se okupljali u svojim domovima prilagodivši ih za potrebe verskih obreda. Najranija hrišćanska kućna crkva koja je služila za okupljanje Hrišćana otkrivena je u Dura Europosu u današnjoj Siriji.

U Duri se nalazi najranija hrišćanska kućna crkva, domus ecclesiae, koja je arheološki potvrđena.

Britanski vojnici kada su 1920. godine kopali rovove u blizini reke Eufrat naišli su na drevne zidne slike i u pesku istočne Sirije slučajno otkrili ostatke drevnog grada Dura-Europos. Ovim gradom su vladali Makedonci, Parti i Rimljani, sve do njegovog uništenja 256. godine, kada su Sasanidi zauzeli grad. Više o tome: Pre 1.700 godina dogodio se jedan od prvih poznatih hemijskih napada u Siriji

Drevni grad Dura Europos

Iskopavanja arheologa započinju tada i traju do danas. Drevni grad je otkopao tim naučnika sa Jejla i Francuske akademije natpisa i pisama. Njihovi dnevnici iskopavanja i fotografije (zajedno sa hiljadama artefakata) su arhivirani u Umetničkoj galeriji Univerziteta Jejl.

Lokalitet se nalazi iznad reke Eufrat u Siriji, strateške lokacije koja je verovatno bila razlog njegovog osnivanja oko 300. godine p.n.e. tokom helenističkog perioda. Ovaj period nije dovoljno arheološki poznat. Iz rimskog perioda se sačuvalo čitavo utvrđenje i nekropola sa komornim grobnicama izvan grada.

• Otkriveni crteži brodova koji su prevozili hodočasnike
• Pronađen zlatni prsten sa prikazom Isusa kod obale Izraela

Danas je ovo drevno mesto poznato po svojim antičkim građevinama. Pre svega po najstarijoj crkvi na svetu, jednoj od najranijih sinagoga ikada pronađenih i po brojnim grčko-rimski hramovima iz 2-3. veka.

Hrišćani su se obično sastajali u domovima zbog progona pre nego što je Konstantinov Milanski edikt 313. godine proglasio versku toleranciju širom Rimskog carstva. Zabranjeno je bilo oslikavanje zidova hrišćanskim motivima. Zato su Hrišćani u tajnosto svoje kuće prilagođavali ovim potrebama.

I druge privatne kuće su bile arhitektonski adaptirane od strane različitih verskih grupa da bi služile potrebama svojih zajednica. U te adaptacije spadaju gradski Mitrej, sinagoga i gorepomenuta hrišćanska kućna crkva. Sve tri građevine bile su u upotrebi do sredine 250-ih godina, kada su Sasanidi zauzeli grad. Rimljani su pokušali da ojačaju zapadni zid gradskog utvrđenja velikim zemljanim nasipom koji je zatvarao mnoge građevine. Nakon što je grad osvojen i napušten, preostali nasip je vekovima pomogao da se strukture izvanredno dobro očuvaju.

Prva hrišćanska crkva u Duri Europos

Prva hrišćanska crkva bila je zapravo kuća koja je adaptirana kao bogomolja da se u njoj propoveda hrišćanska vera, onda kada se to nije smelo. Hrišćanska kućna crkva ili domus ecclesiae izgrađena je negde oko 232/233. godine. Nije zauzimala čitav objekat kuće, već određeni deo kuće. Potom, decenijama kasnije kuća je pretrpela brojne arhitektonske adaptacije, kako iznutra, tako i spolja.

Bogosluženje se uglavnom obavljalo u atrijumu, ili centralnom dvorištu kuće. U kućnoj crkvi u Dura-Europosu, prostorija koja se koristila za bogosluženje i molitvu nastala je rušenjem zida između dve susedne sobe sa leve strane atrijuma. Preko puta atrijuma, na desnoj strani, druga prostorija, u severozapadnom uglu, je pretvorena u baptisterijum ili krstionicu.

Krstionica je naknadno ukrašena hrišćanskim slikama. Iskopan je veliki bazen i postavljen ispod nadstrešnice sa stubovima, niša na južnom zidu preoblikovana je iz pravougaonika da liči na nadstrešnicu.

Vojnici izgradili hrišćansku kućnu crkvu?

U baptisterijumu se nalazile slike Hrista kao Dobrog pastira, Hrista kako hoda po vodi, Hrista kako isceljuje, ženu kako posećuje Hristov grob posle Vaskrsenja. Takođe, postoji i jedna starozavetna tema: David i Golijat, a postoje i tragovi scene koja ukazuje na raj. Mali crtež Adama i Eve je dodat slici Dobrog pastira u nekom trenutku nakon njenog završetka.

Treba istaći da je Dura-Europos bio prvenstveno vojni grad tokom rimskog perioda. Tako da je zajednica koja je možda bila odgovorna za jačanje hrišćanskog stanovništva bila vojska. Oko 25%, a možda čak i 50% njenih stanovnika povezano je sa garnizonom. Svakako, stanovništvo Dure Europos, bilo ono vojno ili civilno, živelo je usred vojničkog načina života.

Dura Europos je 2011. godine bila mesto sirijskog sukoba. Takođe, često je bila i na meti pljačkaša u potrazi za antikvitetima. Oko 75% zidina je oštećeno i do 2014. godine i nešto manje od 4.000 rupa od strane divljih kopača je zabeleženo. Nalazište ostaje netaknuto tek od 2018. godine i ostaje zatvoreno za posete.