Najstariji spomenik staroslovenske pismenosti na teritoriji Srbije predstavlja kamena ploča nazvana Temnićki natpis.

Ovaj spomenik predstavlja svedočanstvo o ranoj upotrebi ćirilice, koja se na terioriji današnje Srbije uporedo koristila sa glagoljicom.

Staroslovenski jezik predstavllja prvi književni jezik bogoslužbenog karaktera zajednički za sve Slovene od 9-11. veka. Sačuvani staroslovenski spomenici nam potvrđuju da su u upotrebi bila dva pisma – glagoljica tokom prve polovine 9. veka, i uporedo ćirilica krajem 9. veka.

Među te spomenike svrstava se i Temnićki natpis na ploči, koji se čuva u Narodnom muzeju Srbije.

O otkriću Temnićkog natpisa

Temnićki natpis predstavlja jedan od najstarijih ćiriličnih natpisa i spomenika staroslovenske pismenosti na Balkanu. Natpis se datuje u kraj 10. i u početak 11. veka.

Pronađen je slučajno 1900. godine u selu Gornjem Katunu, u okrugu Temnić, kod Varvarina u Pomoravlju, kada je jedan seljak (Živko Đ. Stevanović) riljajući svoju njivu na dubini od 60-80 cm naišao na ploču sa natpisom. Tadašnji učitelj škole u Varvarinu Milan St. Nedeljković je otkupio ploču za pet dinara i ustupio Narodnom muzeju. Od tada se ovaj najstariji spomenik slovenske pismenosti nalazi u muzeju u Beogradu.

• Zlatni prsten kneginje Milice u privatnom vlasništvu
• Jonin sarkofag – svedok ranog hrišćanstva na teritoriji današnjeg Beograda
• Slučajno otkriven srednjovekovni mač u koritu Zapadne Morave

Natpis je uklesan u sedam redova na ploči 20 x 20 cm. Ploča sa natpisom izrađena je od krečnjaka koji nije postojao na prostoru gde je pronađena.

Temnićki natpis se nalazio u crkvi?

Na ploči se nalaze imena desetorice od četrdeset grčkih sevastijskih mučenika: Sisinije, Leontije, Meliton, Severian, Filoktimon, Angije, Iraklije, Ekdikt, Kirion. I molba koja glasi: Molite Boga za njih! Ove reči i imena mučenika, u čiju se čudotvornu moć verovalo, imali su konkretnu funkciju. Svrha je bila da se ovakvom pločom i natpisom zaštiti građevina na koju su se ploče nalazile.

Smatra se da je ploča bila uzidana u oltar na časnoj trpezi i da su pod njom bile mošti desetorice Sevastijskih mučenika. Ali i da postoje još tri ploče sa imenima ostalih trideset mučenika, koje čine jednu celinu.

Filolog Stojanović Ljubomir sa Milojem Vasiće 1910-11. godine, tadašnjim čuvarom Narodnog muzeja, bio na licu mesta gde je pronađen spomenik Temnićki natpis kako bi otkrili više. Iskopavanja nisu urodila plodom, buduću da nisu otkriveni ostaci bilo kakve građevine. U blizini se nalazilo groblje, tako da je verovatno crkva tu postojala. Da li je ploča bila u toj crkvi ili u nekoj drugoj seoskoj crkvi, to možda nećemo nikada saznati.

---

Izvori: Темнићки натпис X-XI Narodni muzej YT