Bolesti koje danas povezujemo sa gojaznošću i sedentarnim načinom života nisu proizvod modernog doba,njihove tragove naučnici prepoznaju i u kostima srednjovekovnih sveštenika.

Skeleti sa arheoloških nalazišta često otkrivaju bolesti koje su danas povezane sa savremenim načinom života. Jedna od njih je difuzna idiopatska skeletna hiperostoza (DISH) – oboljenje koje se danas dovodi u vezu sa gojaznošću, alkoholom, metaboličkim poremećajima i starenjem, ali koje je, kako pokazuje bioarheologija, postojalo i pre više vekova. Posebno intrigantan primer dolazi iz srednjovekovnog Mastrihta u Holandiji, gde je ova bolest zabeležena u neuobičajeno visokom procentu među sveštenstvom i elitom. Rad je objavljen u časopisu European Spine Journal.

DISH je sistemsko oboljenje koje dovodi do okoštavanja ligamenata, prvenstveno duž kičmenog stuba, ali i na mestima pripoja mišića i tetiva. Najčešće zahvata prednji uzdužni ligament kičme, stvarajući karakterističan izgled „voska koji se topi“, poznat iz savremene radiologije. Iako se često smatra „tihoj“ bolesti, u uznapredovalim stadijumima može ozbiljno ograničiti pokretljivost, izazvati bol, probleme sa disanjem, pa čak i povećati rizik od teških preloma nakon minimalne traume.

Sveštenici i elita patili od DISH-a

Tokom arheoloških istraživanja dvorišta crkve Onze Lieve Vrouwe u Mastrihtu, otkriveni su posmrtni ostaci 51 osobe sahranjene između 3. i kraja 18. veka. Analizom skeleta ustanovljeno je da čak 40% odraslih osoba pokazuje jasne znake DISH-a, što je procenat znatno viši nego u većini arheoloških i savremenih populacija.

Većina obolelih bili su odrasli muškarci, ali su promene zabeležene i kod žena. Prosečna starost osoba sa DISH-om iznosila je oko 50 godina. U ovoj populaciji, verovatno, sveštenika i visokorangiranih građana, DISH je zabeležen u neuobičajeno velikom broju slučajeva, i to kod osoba relativno mlađe životne dobi. Sve zajedno čini nalaz iz Mastrihta izuzetno značajnim.

Sveštenički nalin života ostavlja trag u kostima

Sahranjivanje unutar ili neposredno uz crkvu u srednjem veku bilo je rezervisano za sveštenike i društvenu elitu. Autori studije smatraju da je upravo „monaški način života“ mogao imati ključnu ulogu u razvoju bolesti. Sedentarni život, obilna i kalorična ishrana bogata životinjskim mastima, kao i redovna konzumacija alkohola, stvarali su uslove slične onima koji danas doprinose metaboličkom sindromu.

• Kako su monasi u kasnom srednjem veku obolevali od tuberkuloze?
• Pisari u starom Egiptu patili su od bolesti zglobova
• U srednjovekovnoj Srbiji ljudi su bolovali i umirali od raznih bolesti

Ovakva interpretacija potvrđena je i drugim evropskim istraživanjima, gde je DISH znatno češći među crkvenim licima nego u ruralnim, radno aktivnim populacijama. Zanimljivo je da ne postoje dokazi koji bi ukazivali na genetsku povezanost sveštenika, što dodatno jača tezu da su društveni status i životne navike bili presudni faktori.

Posledice „tihe“ bolesti

Neki od analiziranih skeleta iz Mastrihta pokazuju ekstremne oblike bolesti. Kod pojedinaca je došlo do potpunog ukočenja grudnog koša, što je značajno ograničavalo disanje i fizičku aktivnost. Kod drugih su okoštavanja zahvatila ramena i druge periferne zglobove, verovatno uzrokujući bol i smanjeni obim pokreta.

Ovi primeri jasno pokazuju da DISH nije uvek benigna pojava bez kliničkog značaja. Naprotiv, u uznapredovalim slučajevima mogla je ozbiljno narušiti kvalitet života, čak i u periodima kada medicinska pomoć gotovo da nije postojala.

Poruka iz prošlosti za sadašnjost

Studija iz Mastrihta podseća da bolesti povezane sa „blagostanjem“ nisu isključivo proizvod savremenog doba. Skeleti srednjovekovnih sveštenika svedoče da su način života, ishrana i društveni status ostavljali dubok i trajan trag u ljudskom telu, doslovno u kostima.

U tom smislu, bioarheologije ne govori samo o prošlosti, već pruža dragocenu perspektivu za razumevanje zdravstvenih izazova današnjice. DISH, bolest koja je nekada bila privilegija elite, danas postaje sve učestalija u modernim društvima, sa sličnim uzrocima i potencijalno sličnim posledicama.