U pećini Suhi Dol, nedaleko od Travnika, arheolozi su pronašli kremene alatke iz srednjeg paleolita – prve dokaze prisustva neandertalaca u ovom delu Bosne i Hercegovine.

Zahvaljujući upornosti lokalnih stručnjaka i saradnji sa međunarodnim timom arheologa, pećina Suhi Dol kod Travnika postala je važno mesto na arheološkoj mapi Bosne i Hercegovine. Viši kustos arheolog Ajla Sejfuli iz Zavičajnog muzeja u Travniku otkriva kako je sve počelo i šta znamo o ovom izuzetnom lokalitetu.

Pećina, odnosno potkapina u mestu Suhi Dol, lokalnom stanovništvu poznata je generacijama – korišćena je kao zaklon za stoku, bez ikakve slutnje o njenom praistorijskom značaju. Prvi koraci ka arheološkom otkriću započeli su pre dvanaest godina, kada je spoljni saradnik Zavičajnog muzeja Travnik dostavio nekoliko fotografija pećine i organizovao posetu do tada zapuštenog i teško pristupačnog lokaliteta.

“Ideja o istraživanjima postojala je dugo, ali pravi zamah dobila je kada je kolega, izv. prof. dr Nikola Vukosavljević sa Odsjeka za arheologiju Filozofskog fakulteta Sveučilišta u Zagrebu, video te fotografije i materijal prikupljen tokom rekognosciranja,” kaže Ajla Sejfuli. Nakon toga je formiran stručni tim koji, pored Vukosavljevića, čine i dr. sc. Marko Banda, dr. sc. Tamara Dogandžić sa Leibniz centra za arheologiju u Majncu i dr. sc. Sonja Kačar iz Austrijskog arheološkog instituta u Beču.

Neandertalci u pećini Suhi Dol

Već prilikom prve posete pronađeno je nekoliko kremenih alatki na površini, čiji je oblik ukazivao na moguću pripadnost paleolitu. To je bio dovoljan razlog da se lokalitet zabeleži kao potencijalno paleolitsko stanište. “Upravo ovim probnim istraživanjima dobili smo potvrdu da Suhi Dol zaista potiče iz perioda srednjeg paleolita,” ističe Sejfuli.

Među najznačajnijim nalazima su artefakti izrađeni tzv. levaloa i diskoidnim metodama, tipični za srednji paleolit, period koji obuhvata vremenski raspon od pre 300.000 do 40.000 godina. Pronađene su i alatke poput strugača i šiljaka. “Iako još uvek nismo pronašli njihove fosilne ostatke, gotovo je sigurno da su alatke koje smo pronašli na lokalitetu izradili neandertalci,” objašnjava sagovornica.

Tokom arheoloških istraživanja pronađena je i veća količina faune. Do sada su identifikovani zubi i kosti medveda i biljojeda, ali se tek nakon analize arheozoologa može reći više o vrstama i eventualnim tragovima obrade. “Nakon detaljne analize znaćemo da li su kosti obrađivane, odnosno da li postoje tragovi ljudske aktivnosti povezane sa ishranom,” dodaje Sejfuli.

U mreži paleolitskih nalazišta

Suhi Dol se sada može svrstati među retka pećinska nalazišta iz srednjeg paleolita u Bosni i Hercegovini. Najbliže poznato nalazište iz istog perioda je pećina Rastuša, udaljena oko 60 kilometara. “Na severu zemlje evidentirani su i lokaliteti na otvorenom poput Kamena, Lonđe, Zobišta i Kadra, dok su poznata pećinska gornjopaleolitska nalazišta Badanj, Ružina pećina i Pećina pod Lipom.”

• Ružina pećina kod Gacka ponovo u fokusu arheologa: Tragovi života stari 20.000 godina
• Praistorijska umetnost u Pećini pod lipom
• Nastavljena su arheološka istraživanja paleolitskog lokaliteta Badanj kod Stoca

“Za narednu godinu planiramo rekognosciranje i probna iskopavanja još nekoliko pećina i potkapina u okolini,” najavljuje Sejfuli. “Srednja Bosna je arheološki bogat prostor, i ne isključujemo mogućnost da se u nekoj od brojnih pećina krije još neko paleolitsko stanište”.

Sledeći koraci i institucionalna podrška

U planu je obrada i analiza nalaza, kao i objavljivanje izveštaja o rezultatima. Sistematska iskopavanja su predviđena za sledeću sezonu, a pored već postojećeg tima, uključiće se i stručnjaci iz oblasti geoarheologije, arheozoologije i drugih srodnih disciplina.

Podrška realizaciji projekta dolazi od više institucija: Zavičajnog muzeja Travnik, Filozofskog fakulteta Sveučilišta u Zagrebu (kroz projekat Lovci u tranziciji 2.0), Leibniz centra za arheologiju u Majncu (projekat Populaciona dinamika pleistocenskih lovaca-sakupljača na Balkanu), Austrijskog arheološkog instituta u Beču (projekat Nevidljivi: Razumijevanje ranoneolitičkih mreža u jugoistočnoj Evropi), kao i preduzeća Srednjobosanske šume d.o.o. Donji Vakuf, koje je kao vlasnik zemljišta dalo saglasnost za istraživanja. Važnu podršku pruža i Kantonalni zavod za urbanizam, prostorno planiranje i zaštitu kulturno-historijskog naslijeđa, te sama lokalna zajednica u Suhom Dolu.

Otkriće pećine Suhi Dol ne samo da otvara novo poglavlje u poznavanju srednjeg paleolita na prostoru Bosne i Hercegovine, već ukazuje na ogroman potencijal koji srednja Bosna ima kada je reč o istraživanju najstarijih tragova ljudske prošlosti.