Rimljani su dobro poznati po izgradnji javnih toaleta sa više sedišta. Što je, uprkos uvođenju sanitiranih tehnologija u Evropu, imalo negativne posledice na zdravlje ljudi. Jedan arheološki dokaz iz javnog toaleta pokazao je da su crevni paraziti bili problem i među stanovnicima Viminacijuma.

Na osnovu arheoloških dokaza u vidu koprolita zna se da su crevni paraziti postali sve češći širom Evrope tokom rimskog perioda, uprkos očiglednim poboljšanjima koje je Carstvo donelo u sanitarnim tehnologijama pre 2.000 godina. Rimljani su takođe razvili zakone osmišljene tako da svoje gradove očiste od izmeta i smeća. Međutim, arheološka istraživanja su otkrila da, i pored svih inovacija, crevni paraziti su predstavljali zdravstveni problem.

Naučni rad na temu paleoparazitologije publikovan je u časopisu American Journal of Archaeology. U radu su autori analizirali koprolite (fosilizovani izmet) na prisustvo crevnih parazita iz Viminacijuma i Sardisa u Turskoj.

Istraživači su svaki uzorak testirali na očuvana jaja helminta (crva ili gliste) pomoću mikroskopa i na crevne protozoe (jednoćelijske parazite) koje izazivaju dijareju, primenom enzimski imunološkog testa (ELISA). Njihova analiza je otkrila prevlast vrsta koje se šire kontaminacijom hrane i vode ljudskim izmetom.

Šta je paleoparazitologija?

Paleoparazitologija je nauka koja proučava parazite u antičkim populacijama. Značajna je za dopunu paleopatoloških studija na ljudskim skeletnim ostacima. S obzirom da pruža informacije o zaraznim bolestima koje ne ostavljaju tragove na kostima. Ukoliko su ljudi u prošlosti bili zaraženi crvenim parazitima, koprolit ili fosilizovani izmet, sadržaće jaja parazita.

Arheolozi ne nailaze baš tako često na fekalne ostatke ljudi iz prošlosti. Kada naiđu to je pravo iznenađenje i veliki doprinos nauci. Jer im pomaže da saznaju koje infekcije su bile prisutne u prošlim zajednicima. U studijama paleoparazitologije pronađeni su dokazi za crevne helminate i protozoe od paleolita do ranog modernog perioda.

Širenje infekcija u Rimskom carstvu

Rimsko carstvo je bilo veliko i zauzimalo je teritorije na tri kontinenta, veći deo Evrope, severnu Afriku i zapadne regione Bliskog istoka. Mnoge trgovinske veze su uspostavljene sa drugim narodima i oblastima, a one su mogle znatno da utiču na prenošenje bolesti, izbor u načinu ishrane i širenju medicinske prakse.

One su takođe zaslužne i za uvođenje novih namirnica u ishrani i načinu spremanja hrane. Među najpoznatijim rimskim začinima jeste garum (fermentisani riblji sos) koji je mogao da pravi zdravstvene probleme. U rimskom carstvu infekcija ribljom pantljičarom je vrlo dobro poznata.

Koprolit iz Viminacijuma

Viminacijum je bio glavni grad rimske provincije Gornje Mezije i nekadašnji vojni logor legije VII Claudie. Nekada su ovu oblast naseljavali Skordisci, jedno od plemena Kelta, u predrimskom periodu. Moguće da je osnovan u 1. veku kao legijska tvrđava. U Viminacijumu je živelo oko 40.000 stanovnika.

Muncipalni status zajednici rimskih građana dodeljen je u vreme Hadrijana, a status kolonije Viminacijum dobija pod Gordijanom III, najverovatnije 239. godine. Dok najveći procvat doživljava u vreme Septimija Severa, a u 4. veku postaje episkopalno sedište. Vojni logor na desnoj obali Mlave postajao je do sredine 5. veka, a u 6. veku podignuto je manje utvrđenje na levoj obali. Viminacijum je bio proizvodni centar za manje utvrde u regionu. Arheološka istraživanja su pokazala da je imao radionice za snabdevanje robom drugih utvrđenja i gradova u okolini.

Arheolozi su 2004. godine tokom iskopavanja kompleksa gradskog kupatila na Viminacijumu otkrili javni toalet. Po obodu prostorije nalazio se duboki kanalizacioni kanal kroz koji je tekla voda za odvod izmeta iz kupatila. Ostatke koprolita pronašli su arheolozi na podu kanala. Pronađeni su i novčići iz druge polovine 2. veka do ranog 3. veka, što daje vreme korišćenja kupatila.

Veliki koprolit iz odvoda kupatila analiziran je na očuvana jaja parazita. U izdvojena četiri proučavana poduzorka iz koprolita pronađena su jaja okruglih crva ili čovečije gliste (Ascaris sp.) i jaja bičastog valjkastog crva (Trichuris trichiura).

Posledice infekcije crevnim parazitima

U radu autori opisuju da će većina osoba zaražena čovečijom glistom ili vlašnjakom imati asiptomatske ili blage simptome, ako je opterećenje crvima malo. Ukoliko su se paraziti namnožili, to će izazvati bolove u stomaku, dijareju, anemiju.

Kod dece mogu izazvati usporavanje rasta. Ukoliko su deca inficirana čovečijom glistom to može izazvati opstrukciju creva koja može biti fatalna bez odgovarajućeg lečenja. One mogu narasti do 40 cm u dužinu, dok su bičasti valjkasti crvi manji, oko 3-5 cm. Migracija odraslih okruglih crva ka žučnim kanalima ili pankreasu može izazvati akutna abdominalna stanja kao što su holecistitis, holangitis ili pankreatitis.

Rimljani i higijena?

Iako deluje da su kanalizacije i nužnici u rimskim gradovima imali funkciju sprečavanja prenosa patogena, zapravo to nije bio slučaj. Tada ljudi nisu bili upoznati sa pojmom – mikroorganizam. Verovatno su kanalizacija i nužnici bili izgrađeni da bi uklonili mirise i otpade.

Inače, Rimljani su i tek kako poznati po izgradnji velikih toaleta, ali sa više sedišta. Problem je što je više osoba moglo da obavlja nuždu u isto vreme. Toaleti su bili smešteni i u prodavnicama, barovima ili u malim prostorijana sa direktnim izlazom na ulicu kako bi ih i prolaznici koristili. Međutim, zajedničko deljenje toaleta je znatno gore, nego sam nedostatak nužnika.

Postojali su privatni toaleti, ali su i oni imali nedostatke. Često su se nalazili u kuhinjama ili pored njih. Imali su jedno ili dva sedišta, a većina nije bila povezana na glavnu kanalizaciju. Nego su imali septičku jamu. Onda je i princip ispiranja bio drugačiji i pogodniji za širenje infekcije. Toaleti blizu kuhinja su omogućavali muvama dalje šire jaja parazita u onim prostorijama gde ljudi borave.

Autori su u zaključku napisali da “prisustvo ovih parazita ukazuje da sanitarni uslovi i metode za uklanjanje ljudskog otpada nisu bili adekvatni da zaustave širenje fekalno-oralnih parazita u ovim gradovima.”

---