Na dominantnom uzvišenju ispod sela Pavkovići u opštini Milići, arheolozi su otkrili lokalitet Veliki grad – praistorijsku gradinu izuzetne strateške važnosti, koja je 2025. godine po prvi put detaljno dokumentovana LiDAR tehnologijom u Republici Srpskoj.

Tokom rekognosciranja 2022. godine zabeležen je arheološki lokalitet Veliki grad, na dominantnoj koti ispod sela Pavkovići, opština Milići. Iste godine sprovedena su i prva sondažna iskopavanja.

Potom je 2025. lokalitet snimljen LiDAR kamerom, u okviru pionirskog projekta „Daljinska detekcija i analiza arheoloških objekata na prostoru srednjeg Podrinja“, koji su zajednički realizovali JU Arheološki muzej „Rimski municipium“ Skelani i Arheološki institut iz Beograda.

Strateški značaj gradine u Milićima

Kako navodi kustos – arheolog Jovan Đajić iz JU Arheološkog muzeja “Rimski municipium”. Skelani, „ova pozicija mu pruža strateški značajnu kontrolu nad dolinom Jadra i ušćem Dubnice, što je od posebnog značaja za moguća odbrambena i naseobinska kretanja.“ Po karakteristikama, lokalitet pripada gradinskom tipu, a zanimljivo je da se do sada nije pominjao u stručnoj literature. Njegovo postojanje prvi je zabeležio lokalni meštanin Radivoj Orašanin.

• Sprovode se sistematska rekognosciranja u opštini Srebrenica
• Rimski kamenolom u Dardaganima kod Zvornika predstavljen na prestižnoj konferenciji u Ljubljani
• Narodno predanje dovelo do otkrića kasnoantičke crkve i arheoloških iskopavanja u Mramorku

Lokalitet je izduženog oblika, dužine oko 160 metara i širine između 15 i 36 metara. Na severnom kraju nalazi se plato dug oko 22 metra, koji se završava masivnim polukružnim nasipom, verovatno u funkciji odbrane. Ova konfiguracija terena omogućava potpunu kontrolu prolaza kroz dolinu od Milića ka Drini.

Sondažnim iskopavanjima otkriveni su arheološki slojevi koji ukazuju na više faza naseljavanja, od bronzanog, gvozdenog doba do antike. Na dva mesta registrovani su i tragovi savremenog kopanja, verovatno od strane divljih kopača.

Rezultati snimanja LiDAR-om

Jedan od ključnih elemenata lokaliteta jeste bedem građen u suhozidu, koji u potpunosti opasuje plato u dužini od oko 400 metara. „Odbrambena uloga naselja dodatno je pojačana prisustvom kula i ojačanja na strateški važnim tačkama, naročito u zoni jugoistočnog ulaza, što je tipično za kontrolne i flankirajuće pozicije“, objašnjava Đajić. Jedno ojačanje se nalazi i u unutrašnjosti, u zoni komunikacije, što može ukazivati na unutrašnju podelu prostora, odnosno postojanje gornjeg grada.

Na severozapadu, u blizini bedema donjeg platoa, uočena je struktura koja podseća na odbrambenu kulu, koja nadvisuje okolinu. Njena pozicija može ukazivati na postojanje sekundarnog ulaza, potencijalno povezanog sa izvorima vode u podnožju. Iako taj ulaz još nije potvrđen, visinski preseci lokaliteta jasno pokazuju uzlaznu liniju od bedema ka centralnom platou i kapiji, potvrđujući ulogu kule i ulaza kao kontrolnih tačaka.

“Model dobijen LiDAR snimanjem pruža detaljan uvid u organizaciju praistorijskog naselja: prepoznaju se stambeni platoi, bedemi, kule i komunikacije, što svedoči o funkcionalno uređenoj i dobro zaštićenoj zajednici od potencijalnih pretnji“, objasnio nam je Srećko Živanović, istraživač – pripravnik na Arheološkom institutu.

„Ova istraživanja predstavljaju važan korak ka razumevanju složenosti i značaja ovakvih lokaliteta u prošlosti Republike Srpske. Buduća istraživanja trebali bi usmeriti na sistematska iskopavanja, pre svega u delovima donjeg i gornjeg platoa, gde se prema topografskim pokazateljima mogu očekivati ostaci arhitekture“, zaključuje kustos – arheolog Jovan Đajić.

Lokalitet Veliki grad ima veliki potencijal za dalja arheološka istraživanja, naročito u kontekstu praistorijskih gradina srednjeg Podrinja.

Napomena: Veliki grad u Pavkovićima, opština Milići, bio je predmet master rada Jovana Đajića.