Arheolozi su pronašli drvene ostatke neolitskog sojeničkog naselja u jugoističnoj Albaniji na dnu nekadašnjeg jezera.

Pronađeni na dnu nekadašnjeg jezera, natopljeni drveni ostaci neolitskog naselja Dunavec u jugoistočnoj Albaniji predstavljaju jedan od najranijih dokaza poljoprivrednih zajednica u Evropi. Zahvaljujući izuzetnoj organskoj očuvanosti i savremenim metodama istraživanja, arheolozi su danas u mogućnosti da precizno datiraju i razumeju ovaj kompleksni lokalitet smešten uz nekadašnje jezero Maliq, u Korčanskom basenu.

• Arheolozi iskopavaju ostatke sojeničkog naselje na Dojranskom jezeru
• Pronađeno najstarije sojeničko naselje ispod Ohridskog jezera
• Najstarije evropsko neolitsko nalazište nalazi se u Severnoj Makedoniji

Članak objavljen u prestižnom časopisu Antiquity donosi najnovije rezultate iskopavanja u okviru međunarodnog istraživačkog projekta EXPLO, koji finansira Evropska komisija. Projekat je interdisciplinaran, usmeren na dugoročno razumevanje odnosa između ranih zemljoradničkih zajednica i njihovog okruženja u „kolevci evropske poljoprivrede“ – regionu između Egejskog i Jadranskog mora, kroz koji su prve agrarne kulture iz zapadne Azije ušle u Evropu pre više od 8.500 godina.

Prva otkrića u jezeru

Napori da se isuši jezero Maliq tokom 1940-ih i 1950-ih, u cilju borbe protiv malarije i stvaranja obradivog zemljišta, doveli su do slučajnog otkrića potopljenih drvenih struktura. Sistematska arheološka iskopavanja usledila su tek 1970-ih, pod rukovodstvom Muzafera Korkutija, kada je identifikovano naselje na stubovima – tip naselja karakterističan za rane zajednice koje su živele uz vodene površine (sojeničko naselje).

Pedeset godina kasnije, nova istraživanja otkrivaju složenu stratigrafiju lokaliteta i izuzetno očuvane drvene ostatke. Ova iskopavanja ne samo da potvrđuju ranija zapažanja, već ih i dopunjuju visoko preciznim apsolutnim datiranjem, koje pruža pouzdane hronološke oslonce za ceo zapadni Balkan.

Stratigrafija i konstrukcije sojeničkog naselja

Dunavec je danas jedno od ključnih nalazišta za razumevanje srednjeg i kasnog neolita u regionu, precizno datovano između 5300. i 5250. godine pre nove ere. Tokom iskopavanja identifikovano je preko 80 drvenih stubova, prečnika između 10 i 37 cm, koji su nekada činili temelj nadzemnih konstrukcija. Ovi stubovi, sačuvani u vodi na dubini od oko 8,5 metara, potiču iz najstarije stratigrafske faze, poznate kao „Dunavec I“.

Visok nivo podzemne vode doprineo je očuvanju organskih materijala – drvenih elemenata, biljnog materijala i kostiju. Modernim metodama, kao što su dendrohronologija i radiokarbonsko datiranje pojedinačnih godova iz stabala hrasta, utvrđeno je da je najranija građevinska aktivnost na lokalitetu datovana u period pre pojave tzv. Miyake događaja iz 5259. g.p.n.e., što dodatno potvrđuje rani karakter naselja.

Pored drvenih konstrukcija, iskopavanja su donela obilje keramičkog materijala, koji osvetljava svakodnevni život neolitske zajednice. Pronađeni su fragmenti grnčarije korišćene za kuvanje i skladištenje, kao i one finije, crne, polirane keramike sa raznolikim dekoracijama. Stilovi ukrašavanja uključuju barbotin tehniku, potom utiskivanje i pravljenje rezova. Uočeni su oblici poput bikoničnih čaša, ritona, činija, zdela plitkih posuda. Neki fragmenti posuda imaju i metalni sjaj, što ukazuje na visok nivo zanatske izrade i estetskih zahteva. Ranijih godina su pronađene i figurine.

Najranije neolitsko naselje na stubovima

Lokalitet Dunavec se ne može posmatrati izolovano. On se uklapa u širu sliku neolitskih jezerskih naselja na Balkanu koji se nalaze u Albaniji, Makedoniji i Grčkoj. “Istraživanja potvrđuju da su jezerska i močvarna područja zapadnog Balkana bila favorizovana za dugotrajna naseljavanje u šestom milenijumu pre nove ere”, piše u radu.

Rani datumi ukazuju na to da su ova područja naseljavale neke od najranijih poljoprivrednih zajednica u Evropi, koje su se prilagodile životu blizu vode i prevazišle izazove koje je predstavljao godišnji ili klimatski uslovljen porast nivoa jezera.

Nalazi iz Dunavca danas predstavljaju najranije pouzdano datovano naselje na stubovima u regionu zapadnog Balkana. Pored izuzetne očuvanosti, lokalitet nudi dragocen uvid u rani neolitski život: kako su ljudi gradili, čime su se bavili, kako su se nosili sa klimatskim izazovima i kako su oblikovali svoju svakodnevicu u simbiozi sa vodom. Iako je dobar deo lokaliteta još uvek neistražen, novi rezultati već sada pozicioniraju Dunavec kao referentnu tačku za razumevanje neolita u jugoistočnoj Evropi.