Arheolozi su tokom oktobra 2021. godine izveli manja sondažna iskopavanja na poznosrednjovekovnom groblju sa stećcima na lokalitetu „Na livadama“ u selu Gornja Crvica, opština Bajina Bašta.

Ova nekropola, evidentirana je u literaturi kao nekropola stećaka iz 14. i 15. veka.

Inače, Srednje Podrinje sa obe strane Drine (opština Srebrenica i opština Bajina Bašta) prepoznatljivo je po brojnim grobljima sa masivnim monolitnim kamenim nadgrobnim spomenicima, koji se zajedničkim imenom nazivaju – stećci. Zabeleženo je više od 72.000 stećaka, a njihova matična teritorija je Bosna i Hercegovina.

Za teritoriju opštine Srebrenice i nekropole stećaka smo nedavno pisali, više o tome: Sprovode se sistematska rekognosciranja u opštini Srebrenica

„Upotrebom tog termina stvorena je posebna „vrsta“ nadgrobnih spomenika, a sa njom je u nauku ušla i rasprava oko njihovog porekla i pripadnosti, simbolike, kao i datovanja. Odnosno pojave i prestanka klesanja određenih oblika spomenika; zbog toga su tzv. stećci postali, verovatno, jedna od najzastupljenijih i „najzloupotrebljavanih“ tema u stručnoj i naučnoj i ništa manje aktuelnoj i u popularnoj literaturi i medijima na zapadnobalkanskom prostoru“, piše u radu dr Emine Zečević, objavljenom u Užičkom zborniku 46.

Nekropola stećaka u opštini Bajina Bašta

Poznosrednjovekovno groblje na lokalitetu „Na livadama“ je drugo po veličini groblje uz desnu obalu Drine, u njenom srednjem toku, posle nekropole sa stećcima na lokalitetu Mramorje u Perućcu. Više: Blago zapadne Srbije: nekropola stećaka u Perućcu

„Reč je o nekropoli koja je u stručnoj literaturi evidentirana kao nekropola stećaka, i na kojoj su zastupljeni svi osnovni oblici masivnih ležećih, monolitnih, kamenih nadgrobnih spomenika 14–15. veka“, navodi se u radu.

Raniji istraživači su 1966. godine ucrtali 85 mramora, ali su nova istraživanja pokazala da ih ima upola manje, odnosno 43.

„Postojanje kasnosrednjovekovnog groblja na području Gornje Crvice ukazuje da je negde, u njegovoj neposrednoj blizini (sudeći po konfiguraciji terena, verovatno negde u podnožju platoa na njegovoj jugoistočnoj strani), postojalo naselje čiji su stanovnici tu sahranjeni. Na isto naselje mogao bi se odnositi i pomen sela Crvica u turskom popisu Smederevskog sandžaka iz 1525. godine“, navodi se u radu.

Sahranjivanje ispod stećaka

Iskopavanja stećaka i antropološka analiza skeleta pružila su prve podatke o običajima sahranjivanja u ovom području. Iskopano je 4 groba. Mnoge sahrane nisu bile ispod stećaka, tako da je broj sahranjenih pokojnika znatno veći u odnosu na broj evidentiranih stećaka.

U jednom je bilo dete od 2-4 meseca starosti, u drugom starije dete od 8-12 godina starosti i dve starije osobe iznad 40 godina. Pokojnici su bili sahranjeni na leđa, sa rukama preko karlice, orijentacije jugozapad-severoistok ili zapad-istok.

Posebno se ističe grob muškaraca  iz groba br. 2, starosti 50-60 godina, na čijem se telu sačuvala satrulela i raspadnuta tkanina. Analiziranjem uzorka tkanine utvrđeno je da je reč o svili.

„Po svoj prilici reč je o komadu tkanine u vidu duže trake, koja svedoči o običaju vezivanja ruku pokojniku, inače nezabeležnog u grobovima do sada istraživanih poznosrednjovekovnih nekropola na desnoj obali Drine, u njenom srednjem toku“, piše u radu.

Istaknute patološke promene na kostima pokojnika

Nakon antroploške analize pokojnici su pohranjeni u zemlju uz prisustvo sveštenika, izuzev skeleta iz grob br. 4 koji je zadržan za dalje proučavanje zbog istaknute patologije. Reč je izraženim degenerativnim promenama. Leva potkolenična kost ili tibija je bila deformisana zbog preloma u gornjem delu.

Takođe, i na osnovu deformacije sredine tela leve nadlaktne kosti (humerusa) pretpostavljeno je da je u pitanju sanirani prelom tokom života. Pokojnik je bio odrasla osoba muškog pola, starosti između 40 i 60 godina.

Problemi sa očuvanjem stećaka

Zaključna razmatranja autora rada je da se ovde radi o tipičnoj nekropoli na redove, na kojoj su zastupljeni svi ležeći osnovni oblici monolitnih kamenih nadgrobnih spomenika koji se javljaju na teritoriji Srbije tokom 14–15. veka, kao i njihove pojedine vrste sa nekoliko varijanti (ploče i sanduci sa postoljem i bez postolja, različito oblikovanih krajeva i strana, amorfna ploča i sanduk, slemenjak sa postoljem i sa nekoliko varijanti u oblikovanju strana i krajeva). Svakako, neophodna su dalja istraživanja.

Nažalost, stećci su izloženi devastiranju jer se nalaze na privatnim parcelama, a često vlasnici tih parcela pomeraju sami stećke jer im smetaju ili ih koriste u građevinske svrhe, a možda čak i vrše iskopavanja na svoju ruku.

Arheološka iskopavanja su sprovedena u okviru višegodišnjeg projekta Narodnog muzeja u Beogradu pod nazivom „Podrinje u poznom srednjem veku“.