U manastiru Papraća kod Šekovića u Republici Srpskoj dve godine zaredom sprovode se arheološka istraživanja u cilju da se saniraju kritični delovi. U unutrašnjosti manastirske crkve pronađeni su ostaci manje crkve sa kraja 13. i početka 14. veka, veliki broj grobova, kao i brojni artefakti. Posebno se izdvaja novac cara Ivana Groznog i Fjodora I iz 16. veka koji potvrđuje pisane izvore o putovanjima papraćkih igumana u Rusiju.

Protekle dve godine traje projekat sistematskih arheoloških istraživanja u manastiru Papraća, sve u okviru obeležavanja jubileja 170 godina od poslednje velike obnove manastira.

• Šta su dosadašnja arheološka istraživanja otkrila o srednjovekovnoj crkvi u srcu Šumadije
• Nova otkrića na lokalitetu Orlovine: unutar ranovizantijske crkve dve zanimljive sahrane iz 9. veka
• ZAŠTITNA ARHEOLOŠKA ISKOPAVANJA na lokalitetu Gomiljani-Konstantinovica, Trebinje

Hram Blagovijesti manastira Papraća jedna je od najmonumentalnijih crkava, koja svojim izgledom, položajem i trajanjem dominira u okruženju. I jedna je od najznačajnijih pravoslavnih bogomolja u Bosni i Hercegovini.

Arheološka istraživanja se sprovode radi očuvanja manastira

Danas, posle skoro dva veka burne i nimalo blagonaklone istorije manastir Papraća zahteva veliku obnovu i rekonstrukciju pojedinih njegovih delova. U saradnji sa Republičkim zavodom za zaštitu kulturno-istorijskog i prirodnog nasljeđa Republike Srpske i Zavoda za zaštitu spomenika kulture Republike Srbije izdvojeni su najkritičniji delovi kompleksa koji zahtevaju hitnu sanaciju. To su krovna konstrukcija, pod, drenažni sistem, zaštita orginalnog freskopisa i sistematska arheološka istraživanja kao preduslov realizacije pojedinih faza projekta.

Eparhija zvorničko–tuzlanska i manastirsko bratstvo svesni stanja i neophodnosti brze intervencije u protekle dve godine rade aktivno na projektu. Obavljen je deo arheoloških istraživanja u crkvi i delu manastirske porte, ukupne površine blizu 500 m².

Značaj manastirskog kompleksa

Dosadašnja arheološka istraživanja manastira Papraća pokazala su još veći značaj manastirskog kompleksa, nego što se to ranije i pretpostavljalo. Ispod poda velikog trikonhosa iz sredine 16. veka, otkriveni su ostaci starije jednobrodne crkve. Ona je preliminarno datovana s kraja 13. veka ili u početak 14. veka. Sredinom 14. veka uz nju je prizidana priprata sa grobnicom na svod.

U sredini naosa otkrivena je još jedna veća grobnica na svod, koja je datovana u početak 15. veka. Grobnica je imala i svoju nadzemnu konstrukciju, stećak u obliku sanduka.

“Ostaci starije crkve bili su ukrašeni kvalitetnim freskopisom srpsko-vizantijskog stila. Sama grobnica u priprati bila je opljačkana u 19. veku, ali otkriveni su ostaci najmanje tri pokojnika sa tragovima zlatoveza na kostima. Sve ovo ide u prilog sahrani najistaknutijih članova društva i ktitora.”

Druga grobnica, u sredini naosa, takođe je bila u potpunosti opljačkana.

Starija crkva stradala je u drugoj polovini 14. veka, da bi nakon toga početkom 15. veka bila formirana velika nekropola pod stećcima koja je trajala sve do početka 16. veka.

Pogrebna praksa

Do sada je istraženo oko 90 grobova. Neki od grobova sadržali su priloge u vidu novčića ili pak delove nošnje poput ostataka tkanine, dugmića ili delova pojasnih kopči.

Sredinom 16. veka na lokalitetu je podignuta monumentalna crka, današnji hram, sa konacima i obziđem.

“Trenutno radimo na istraživanju građevine 1 koja predstavlja ostatke konaka koji je formiran sa južne i istočne strane crkve. Sama zgrada imala je nekoliko faza izgradnje, jedna je sigurno srednjovekovna, dok se iduća faza datuje u drugu polovinu 16. i početak 17. veka.”

“Iako je istražena površina od 250 m² u i oko konaka i dalje nismo u potpunosti istražili objekat, tako da je planiran nastavak arheoloških iskopavanja za iduću godinu.”

Trgovina između manastira

Novi konaci imali su trem sa stubovima, ostatke drenažnog kanala i ognjište. Otkriveno je velika količina arheološkog materijala uključujući alatke od kosti i roga, keramičko posuđe, posude od stakla, dijelove staklenih prozora, alatke od metala, nakit i novac.

Najveći broj numizmatičkih nalaza vezuje se za 17. vek i uključuje novac poljskih i ugarskih kraljeva, turske akče. Kuriozitet predstavlja novac cara Ivana Groznog i Fjodora I iz 16. veka, koji daje potvrdu iz pisanih izvora o čestim putovanjima papraćkih igumana u Rusiju. Osim što su bili verski centri manastiri su bili i ekonomska središta koja su proizvodila i trgovala robom od najrazličitijeg materijala i porekla.

“Fragmenti keramike iz Iznika, najluksuznije keramike 16. veka, dokaz su povezanosti sa velikim centrima Osmanskog carstva. Isto važi i za nalaze od stakla čije su radionice smeštene u Primoriju i Veneciji.”

U svoje zlatno vreme Papraća bila je značajan prepisivački centar koji je u najteža vremena sabirao i čuvao kulturu i tradiciju.