Jedno od najvećih neolitskih naselja iz vinčanske kulture nalazi se na samo 9 km od Paraćina, sa obe strane auto puta E-75. Na arheološkom nalazištu Drenovac uočeno je više stotina kuća, a neke su imale i sprat. Arheološki lokalitet se nalazi ispod zaštitne konstrukcije, ispod koje arheolozi godinama iskopavaju. Nova istraživanja se fokusiraju na istraživanje objekata izvan postojeće konstrukcije, a koji će takođe dobiti zaštitnu konstrukciju.

Arheološko nalazište Slatina – Turska česma, u literaturi poznatije kao Drenovac, nalazi se na oko 9 km južno od Paraćina, na desnoj obali reke Morave. Od sadašnjeg korita reke Morave nalazište je udaljeno je oko 5 km na istok.

„Drenovac je višeslojno nalazište, na kome su površinski nalazi rasprostanjeni na 50-60 ha. Među površinskim nalazima apsolutno dominiraju nalazi neolitske keramike“, rekao je za naš portal dr Slaviša Perić sa Arheološkog instituta u Beogradu.

Od ostalih zabeleženih perioda na lokalitetu izdvajaju se ukopi sa kraja bronzanog i početka starijeg gvozdenog doba.

Dr Perić objašnjava da su jugozapadnom delu nalazišta konstatovani fragmenti rimske opeke „koji najverovatnije potiču od razrušenih rimskih grobova“. Takođe, pronađeni su nalazi srednjovekovne keramike na padini jugoistočnog dela lokaliteta.

Prvi put je lokalitet evidentiran 60-tih godina prošlog veka. Nakon nekoliko godina započinju i arheološka istraživanja.

„Prva obimnija istraživanja realizovana su u periodu 1968-1972. godine, u organizaciji Narodnog muzeja u Beogradu i Zavičajnog muzeja u Jagodini. U okviru projekta Stalna arheološka radionica – srednje Pomoravlje u neolitizaciji jugoistočne Evrope 2004. godine započeta su reviziona, a od 2012. godine traju sistematska iskopavanja neolitskog naselja. Nosilac projekta je Arheološki institut“, objasnio je dr Perić.

Najveće višeslojno naselje iz neolita

U samom centru nalazišta Drenovac zabeležen je neverovatan kulturni sloj debljine 6,5-7 m. Kulturni sloj je poput presečene torte na kojoj se primećuje više slojeva fila. Najprostije objašnjenje jeste da svaki sloj predstavlja određen vremenski period. Ujedno je taj kulturni sloj arheološka vremenska kapsula. U slučaju Drenovca to su dva sloja, odnosno dva perioda naseljavanja u neolitu. Najstariji kulturni sloj pripada starijem neolitu ili periodu starčevačke kulture (6100-5900/5700. godina pre n.e.). Potom sledi mlađi neolit ili period vinčanske kulture (5300-4600/4500. godina pre n.e.).

“Ostaci jednoslojnog starčevačkog naselja, za sada, konstatovani su u centralnom delu nalazišta na površini od 5000-6000 m². Pokretni arheološki materijal i dobijeni C14 datumi ukazuju na to da starčevačko naselje iz Drenovca pripada grupi najstarijih neolitskih naselja na teritoriji Srbije”, istakao je dr Perić.

U starčevačkom kulturnom horizontu uočeni su ukopani objekti, poput zemunica, gde su otkriveni najstariji tragovi stočarstva i zemljoradnje.

Najveće naselje nastalo je u vreme najmlađe faze vinčanske kulture, za koju su karakteristični nadzemni objekti.

„Rezultati geomagnetskih snimanja i arheoloških iskopavanja pokazali su da je, za vreme najmlađe vinčanske faze u Drenovcu, na preko 40 ha, egzistiralo neolitsko naselje, sa 600-700 objekata različite namene i da je najveći broj tih objekata imao stambenu funkciju.“

Prema profesoru, arheološki je istraženo 12 neolitskih kuća. „Sve istražene kuće najmlađe vinčanske faze bile su spaljene sa celokupnim kućnim inventarom. Konstatovane i dvoetažne kuće, u kojima je potvrđeno stanovanje na obe etaže“, objasnio je dr Slaviša.

Saradnja sa domaćim i stranim stručnjacima

Do sada je na Drenovcu istražena površina od oko 2500 m². Sva istraživanja, sa oko 90-95% sredstava, finansirana su od strane Ministarstva kulture Republike Srbije, uz sufinasiranje od strane Opštine Paraćin i Arheološkog instituta. U realizaciji projekta ostvarena je saradnja sa Muzejima iz Jagodine, Paraćina, Ćuprije, Kragujevca, Kraljeva, Leskovca, zatim sa Arheološkim institutom BANU iz Sofije, Univerzitetom Aristotel iz Soluna, Filozofskim fakultetom u Ljubljani, Kopru, Univerzitetom u Kembridžu, Gentu, Sautemptonu, Austrijskom akademijom nauka, Nemačkim arheološkim institutom – DAI.

Arheološka istraživanja na Drenovcu, pored diplomiranih arheologa, sprovode i studenti arheologije, kako bi stekli neophodna znanja iz terenske arheologije.

„Pored naučne dimenzije, projekat ima za cilj i obrazovanje studenata arheologije, zatim prezentaciju rezultata istraživanja, a posebno ostataka neolitske arhitekture na samom terenu. Iz tog razloga je na lokalitetu je postavljena zaštitna konstrukcija površine 1200 m², u okviru koje su konzervirani ostaci 4 neolitske kuće.“

„U toku su istraživanja u okviru temelja za drugu zaštitnu konstrukciju unutar koje smo do sada otkrili 5 od 6 objekata, različitih dimenzija i različitog stepena očuvanosti“, zaključio je dr Perić.

Nalazište je izuzetno značajno zbog naučnog proučavanja arhitekture i urbanizma u neolitu i predstavlja jedinstven tip višeslojnog neolitskog naselja na području srednjeg Pomoravlja i jedno je od važnih centara razvoja neolitizacije jugoistočne Evrope.