Prilikom arheoloških iskopavanja u Vinči, otkrivena je grobnica čiji položaji pokojnika ukazuju na mogući zločin star više od 7.000 godina.

Davne 1931. godine, arheolog Miloje Vasić, tokom istraživanja lokaliteta Vinča-Belo Brdo, otkrio je jamu sa ljudskim skeletnim ostacima. Taj objekat, poznat kao „kosturnica“, „jama Z“ ili „grobnica sa dromosom“ (ulaznim hodnikom), dugo je tumačen kao grupna grobnica. Međutim, nedavna analiza originalne fotodokumentacije dovela je u pitanje raspored pokojnika i podstakla sumnju da je reč o potencijalnom neolitskom mestu zločina.

Arheološko nalazište Vinča-Belo Brdo

Čuveno arheološko nalazište Vinča-Belo Brdo, po kome čitava jedna neolitska kultura nosi naziv, nalazi se na desnoj obali Dunava, nekih 14 km nizvodno od Beograda. Lokalitet je bio kontinuirano naseljen od ranog neolita u 6. milenijumu pre naše ere (starčevačka kultura) do kasnog neolita (vinčanska kultura), bakarnog doba, bronzanog doba, gvozdenog doba, pa sve do srednjeg veka.

Prva arheološka istraživanja u Vinči sproveo je Miloje Vasić 1908. godine. Iskopavanja su trajala do 1934. godine (sa izvesnim prekidima zbog balkanskih ratova i Prvog svetskog rata). Potom se iskopavanja nastavljaju 1978. godine i trajala su do 1986. godine pod rukovodstvom D. Srejovića, N. Tasića, J. Todorovića, M. Garašanina i G. Marjanović-Vujović. A onda su 1998. godine ponovo obnovljena iskopavanja pod rukovodstvom N. N. Tasića, a sa njim traju i danas.

Grobnica sa dromosom na Vinči

Na Vinči je relativno malo nalaza iz starčevačkog perioda, zbog čega se otkriće grobnice sa dromosom posebno izdvaja. Grobnicu je otkrio Vasić 1931. godine, a utvrđeno je da ona pripada starčevačkoj kulturi. Starčevačka grobnica sadrži ostatke 12 individua, od kojih je za devet urađena C14 analiza. Rezultati datovanja ukazuju na vremenski raspon između 5700. i 5500. godine pre n.e., što znači da sahrane nisu obavljene istovremeno.

Prvu antropološku analizu skeleta odradila je I. Švidecki 1937. godine. Međutim, nakon Drugog svetskog rata, od skeleta ostaju očuvane samo lobanje. Njih će ponovo, nakon 70 godina, pregledati istraživači iz Laboratorije za Bioarheologiju.

Zagonetni položaji pokojnika

Pregledom lobanja, utvrđeno je da dve pripadaju ženama, jedna muškoj osobi, a za ostalih 9 nije bilo moguće utvrditi pol. Starost individua kreće se, za jednu osobu 15-18 godina, dok su sve ostale u bile između 20-40 godina starosti.

Ipak, najviše pažnje privlače neobični položaji pokojnika. Na osnovu analize fotodokumentacije, utvrđeno je da su četiri individue bile sahranjene grudima i licem ka zemlji. Taj položaj ne odgovora pogrebnoj praksi starčevačke kulture, gde su se pokojnici sahranjivali na levom ili desnom boku u zgrčenom (fetus) položaju. Već takvi položaji tela sugerišu nasilnu smrt ili nepoštovanje prema pokojnicima.

Da se najverovatnije radi o neolitskom mestu zločina posebno je uznemirujuć položaj individue iz groba br. 8. Kod ove osobe su, pored toga što je sahranjena grudima ka zemlji, femuri (butne kosti) bili savijeni i postavljeni na leđa, što je položaj do kojeg je moralo doći nasilnim aktom koji je vrlo verovatno podrazumevao i vezivanje iste te osobe odpozadi.

Sve više podataka ukazuje na to da bi ova grobnica mogla predstavljati najstariji trag praistorijskog nasilja na ovim prostorima. Da li je reč o ritualnoj pogibiji, kažnjavanju, ili nekom drugom obliku sukoba, ostaje da se vidi. Nadamo se da će dalja istraživanja potvrditi ili opovrgnuti ovu intrigantnu hipotezu.

---

osveženo: 30.07.2025.