Arheološka istraživanja na lokalitetu Manastirište donela su zanimljiva otkrića iz antičkog perioda i srednjeg veka.

Lokalitet Manastirište se nalazi na desnoj obali reke Lubine na teritoriji grada Gradiška. Arheološki lokalitet je poznat još od 50-ih godina 20. veka kada je pronađen kamen sa glagoljičnim natpisom imena Radinu.

Tek 50 godina kasnije, 2004. godine počinju prva arheološka iskopavanja Zavičajnog muzeja Gradiška. Iskopavanja traju sledećih sedam godina do 2011. godine.

Prepoznat je značaj lokaliteta te biva zaštićen kao nacionalni spomenik kulture Bosne i Hercegovine.

Nova arheološka iskopavanja su započeta 2021. godine sa početkom izgradnje manastira Karanovac i pretvaranjem lokaliteta u arheološki park Milan Đurđević – Pogača.

Arheološki nalaz pomogao datovanju crkve

Tokom prvobitnih iskopavanja je u potpunosti istražena jednobrodna crkva sa polukružnom apsidom i 28 grobova ukopanih u njenoj unutrašnjosti.

„Jedan od najznačajinih nalaza čini kamen sa ćiriličnim natpisom u kom se pominje 1301. godina, ali i ime popa zvanog Lomnicin. Dalji tekst natpisa ukazao je na datovanje crkve u drugu polovinu 13. vijeka“, rekao je za portal Dušan Kojić, kustos Zavičajnog muzeja u Gradišci.

„Na prostoru oko crkve se takođe nalaze grobovi, a neki od njih su imali i nadgrobne ploče.“ Među njima se posebno ističe natpis na jednoj od ploča ispisan uglastom glagoljicom datovanom u sredinu 14. veka, a glasi: „to jest Mileta Stojić“.

„Pored srednjovjekovnog sloja na Manastirištu se nalaze i slojevi iz antičke epohe. U periodu do 2011. godine je skoro u cjelosti istraženo poljoprivredno imanje koje se sastojalo od većeg broja prostorija, kupatila, trpezarije i slično, izgrađenih u nekoliko faza.“

Iskopavanja 2021. godine su bila fokusirana na prostor južnog zida objekat III. Istraženo je 17 grobnih celina sa pokojnicima položenim na leđima u pravcu zapad – istok.

„Grobove možemo datovati u pozni srednji vijek, ali nalaz u grobu koji bi ovu pretpostavku ojačali nije bilo. Južni zid objekta III negira veći broj grobova, a nalaz novčića iz sredine 3. vijeka i staklene narukvice datovane u period 3.–4. vijeka nam ukazuju da ovaj objekat možemo datovati u period rimske dominacije, istovremen sa vilom rustikom“, objasnio je Dušan.

Arheološka istraživanja u 2022. godini

Tokom 2022. godine iskopavanja su vršena u jugozapadnom delu vile rustike na prostoru crkve brvnara iz perioda osmanske prevlasti.

Iskopavanja su ukazala na prostiranje sjevernog dela groblja, koja su dala i nove informacije. Pronađeni su prvi slučajevi negacije grobova koji do sada nisu bili zabeleženi na prostoru izvan crkve, kao i postojanje grobne konstrukcije izvedene u vidu krova na dvije vode načinjene od opeka.

„U jednom dječijem grobu je pronađena S – naušnica koju možemo datovati u period 12–13. vijeka u koji je prostor groblja sjeverno od crkve i ranije datovan. Djelimično su istražene i tri nove prostorije vile rustike. Njihove namjene, nažalost, nije bilo moguće utvrditi, ali je primjećeno da su postojale tri faze dogradnje i obnove na ovom prostoru. Posebno se ističe nalaz opeke sa latiničnim natpisom (…fecit) pronađen u nivelacionom sloju posljednje faze. U istom sloju pored opeke je pronađen i kamen sa naknadno urezanim slovom B.“

Dalja arheološka iskopavanja na lokalitetu Manastirište će biti vršena na prostoru srednjovekovnog groblja. Pored radova na samom lokalitetu nastavak istraživanja će uključiti i radove na zemljanom utvrđenju Varošanka u neposrednoj blizini.