Rasinski kraj poznat je po brojnim svetinjama i tvrđavama koje su podignute ili obnovljene u vreme vladavine kneza Lazara i njegovih naslednika. Jedna od pomenutih tvrđava je i Koznik, ponos brojnih Aleksandrovčana i Brusjana.

Arhitektura tvrđave Koznik

Kao i većina srpskih srednjovekovnih utvrđenja podignutih na uzvišenjima, Koznik ima nepravilnu osnovu koja prati teren. Na Kozniku je danas vidljivo osam kula, a bolje očuvane su branič-kula, ulazna kula i kula okrenuta ka selu Grad. Ostatke devete kule, sagrađene u vreme vladavine Romeja, arheolozi su našli na prostoru severoistočne kapije. Sve kule bile su povezane zidinama debljine oko metar i po. Južno od utvrđenja nalazilo se podgrađe, piše portal Srpska srednjovekovna istorija.

Čvrsta pretpostavka je da je na tvrđavi rađeno u vreme kneza Lazara ili njegovih naslednika, jer su na kruništu jedne kule pronađeni ostaci maltera rumene boje, koji je jedna od odlika moravskog stila gradnje (stil karakterističan za vreme postojanja Moravske Srbije i Srpske despotovine).

U prilog toj pretpostavci ide i nalaz iz podgrađa koji se sastoji od nekoliko komada kamene plastike sa crkve moravskog stila. Tačna lokacija te svetinje još nije otkrivena.

Istorija Koznika u 14. i 15. veku

Prvi put u izvorima tvrđava se pominje 8. avgusta 1381. godine u povelji kneza Lazara Lavri Svetog Atanasija na Svetoj Gori. Veruje se da je Koznikom gospodario čelnik Radič, velikaš i vojskovođa iz vremena kneza i despota Stefana Lazarevića i gospodina i despota Đurađa Brankovića. Osmanlije prvi put zauzimaju Koznik 1427. godine. Na osnovnu srpsko-osmanlisjkog mira sklopljenog jula 1444. godine Osmanlije su pristale da despotu Đurađu Brankoviću vrate 24 grada, a među njima i Koznik. Međutim, prema jednom osmanskom popisu nastalom između avgusta 1444. godine i jula 1445. godine Koznik je u osmanlijskim rukama. Nakon smrti sultana Murata II 1451. godine, njegov naslednik Mehmed II je despotu Đurađu vratio sultaniju Maru, oblasti Toplicu i Dubočicu i teritorije oko Kruševca i Koznika.

Sve te oblasti Osmanlije će ponovo zauzeti u septembru ili oktobru 1453. godine. Mirovnim ugovorom koji je sklopljen između sultana Mehmeda II i despota Đurađa 1455. godine sve teritorije južno od Zapadne Morave pripale su Osmanlijama. U doba kneza Lazara i kneza i despota Stefana Lazarevića Koznik je služio kao mesto iz kojeg se upravljalo okolnom oblašću, ali i kao sigurno utočište od upada Osmanlija i kao deo sistema odbrane od njihovih napada i osvajanja. Taj sistem činili su i Pirot, Novo Brdo, Niš, Prokuplje, Koprijan, Kruševac, Stalać…

Spomenik kulture od velikog značaja

Za spomenik kulture Koznik je proglašen 29. juna 1948. godine. Spomenikom kulture od velikog značaja proglašen je 7. aprila 1979. godine.

Kako do Koznika Tvrđava Koznik se nalazi oko devet kilometara zapadno od Aleksandrovca i desetak kilometara severozapadno od Brusa. Do njega je moguće doći kolima neasfaltiranim putevima iz aleksandrovačkih sela Grčak i Koznica, ali je mnogo veće uživanje ukoliko se do Koznika popnete peške.

---

Zabranjeno preuzimanje fotografija. Fotografije su vlasništvo portala Srpska srednjovekovna istorija, odnosno autora fotografija.