U pećini kod Niša otkriveni su zubi stari gotovo 300.000 godina koji otkrivaju da su rani neandertalci naselili Balkan znatno ranije nego što se do sada mislilo.

Najnovije istraživanje objavljeno u American Journal of Biological Anthropology donosi izuzetno značajne nalaze iz Velike Balanice u Sićevačkoj klisuri kod Niša. Tim koji predvodi dr Predrag Radović sa Filozofskog fakulteta u Beogradu, uz saradnike iz Srbije, Kanade i Nemačke, opisao je četiri nova zubna fosila koji pružaju važne dokaze o prisustvu ranih neandertalaca na Balkanu pre oko 300.000 godina.

Fosilni zubi koji pričaju o evoluciji

U pećinskim slojevima 3a i 3b pronađena su četiri zuba: dva sekutića (BH-7 i BH-8), fragment krune sekutića (BH-16) i treći kutnjak (BH-15). Datovani su u period od oko 300 hiljada godina, što ih čini najranijim dokazima o širenju neandertalaca u ovom delu Evrope.

Analize su sprovedene pomoću mikrokompjuterske tomografije (μCT), što je omogućilo detaljno proučavanje morfologije zuba, njihove unutrašnje strukture i korenova. Rezultati su zatim upoređeni sa zubima ranih i kasnih neandertalaca, kao i modernih ljudi.

Neandertalske karakteristike na fosilnim zubima

Analizirani fosilni zubi pokazuju niz osobina karakterističnih za neandertalce: robustne krune i duge korenove, kao i izraženu labijalnu konveksnost (zakrivljenost prednje površine zuba). Kod dva primerka uočeni su tragovi linearne hipoplazije gleđi (LEH) – horizontalne linije koje ukazuju na periode fiziološkog stresa tokom detinjstva.

Posebno se izdvaja kutnjak BH-15, koji poseduje morfološku osobinu koja se smatra dijagnostičkom za neandertalsku lozu. Ovaj zub pokazuje i izraženi taurodontizam, tj. uvećanu šupljinu korena, što je takođe česta pojava kod neandertalaca.

Zub sa tragovima povrede i bolesti

Kutnjak BH-15 otkriva i zanimljive tragove svakodnevnog života – antemortalnu frakturu krune nastalu tokom života, verovatno usled žvakanja tvrdih predmeta ili korišćenja zuba u nesvakidašnje svrhe (poput obrade materijala).

Unutar zuba su pronađeni i pulpni kamenci – kalcifikovana tela u zubnoj pulpi, koji se retko beleže u fosilnom zapisu hominina. Ovo je prvi takav nalaz u regionu Balkana.

Značaj otkrića

Fosilni nalazi zuba iz Velike Balanice pružaju najstarije pouzdano svedočanstvo o prisustvu neandertalaca na Balkanu, staro oko 300.000 godina. Do sada su iz istog lokaliteta poznati i drugi fosili pripisani ranim neandertalcima, dok je u obližnjoj Maloj Balanici otkriven fosil star između 397 i 525 hiljada godina, koji pripada ranijoj, neandertalskoj populaciji.

• Fosili neandertalaca u Srbiji: Šta nam govore njihovi ostaci iz pećina?
• Najranije prisustvo praistorijskog čoveka na teritoriji Srbije
• Misterija neandertalaca iz Krapine: zašto su umirali mladi?

„Ovi rezultati potvrđuju da su rani neandertalci bili prisutni na centralnom Balkanu mnogo ranije nego što se do sada pretpostavljalo“, zaključuju autori. Nalazi iz Velike Balanice istovremeno povezuju balkanske populacije sa onima iz Sima de los Huesos u Španiji, što ukazuje na složene migracione tokove i evolutivne veze između populacija u Evropi i istočnom Mediteranu.