Arheolozi su otkrili bronzanodopsku nekropolu sa kružnim, kamenim grobnicama u kojima su bile urne spaljenih pokojnika. Istraživanja osvetljavaju rituale sahranjivanja i kulturu zajednice koja je naseljavala ovo područje pre više od tri milenijuma.

Arheološka istraživanja na Hajdučkoj česmi se realizuju u okviru projekta “Bronzano doba severoistočne Srbije – metalurgija, naselja, nekropole. Projekat je započet 2017. godine pod rukovodstvom Arheološkog instituta u Beogradu (dr Aleksandar Kapuran) i Arheološkog instituta u Beču (dr Mario Gavranović) u saradnji sa Muzejom rudarstva i metalurgije u Boru.

• Jedinstveno otkriće arheologa na lokalitetu Kopilo kod Zenice
• Arheološka istraživanja tumula u Novom Selu kod Bijeljine
• Na 2.800 godina staroj humci Skita pronađeni tragovi žrtvovanja koje je još Herodot zapisao

Reč je o multidisciplinarnim istraživanjima, koja uključuju antropološke, fizičko-hemijske analize i geofizička snimanja.

Istraživanja Hajdučke česme sa spaljenim ostacima

Hajdučka česma nalazi se 2 km zapadno od Brestovačke banje kod Bora.

„U tri istraživačke kampanje na lokalitetu Hajdučka česma (2018., 2019., 2024. godine) otkrivena je veća nekropola spaljenih pokojnika sahranjenih u keramičkim urnama, smeštenih u centralnom delu većih kružnih kamenih konstrukcija“, rekao je za Sve o arheologiji Igor Jovanović, arheolog i muzejski savetnik u Boru.

Geofizička snimanja ukazala su na nekropolu sa preko 100 grobova. Arheolozi su pronašli i tragove naselja iz gvozdenog doba koje se pružalo odmah uz nekropolu. Naselje iz bronzanog doba se verovatno nalazi u blizini i njegovi stanovnici su se bavili metalurgijom.

„Cilj istraživanja nekropole na Hajdučkoj česmi je da se utvrde veze između zajednica metalurga srednjeg bronzanog doba koje su egzistirale na području Timočkog eruptivnog basena tokom prve polovine 2. milenijuma pre n.e. (2000-1500. god pre n.e.)“, rekao je dr Aleksandar Kapuran sa Arheološkog instituta u Beogradu.

Ovakvih nekropola u okolini Bora ima, za sada, pet. „U stanju smo da izvedemo neke zaključke po pitanju lokalnih karakteristika pogrebnog rituala koji je zastupljen na svakoj od njih pojedinačno“, kaže dr Kapuran.

Dalje Igor objašnjava da je na ovim lokalitetima konstatovana metaloprerađivačka delatnost (ostaci metalurških peći, šljaka).

Nekropola spaljenika na Hajdučkoj česmi

Pogrebna praksa na nekropolama u severoistočnoj Srbiji iz srednjeg bronzanog doba podrazumevala je spaljivanje pokojnika. Potom se ostaci sa lomače pohranjuju u urne sa poklopcima, koje se postavljaju unutar velikih kružnih kamenih konstrukcija. Grobne konstrukcije su naknadno najverovatnije zasipane zemljom u obliku manje humke.

Ukupan broj do sada otkrivenih grobnih, kružnih konstrukcija na Hajdučkoj česmi iznosi 23. U njima se nalaze spaljeni pokojnici u keramičkim urnama.

„Ove urne se pohranjuju unutar kružnih kamenih konstrukcija koje u prečniku variraju od 2 do 6 m, a zatim se od kamena formiraju manje humke“, objašnjava dr Kapuran.

Arheolozi objašnjavaju da su urnama pored kremiranih ljudskih ostataka pronađeni i prilozi. Uglavnom je reč o manjim keramičkim posudama, keramičkim lampama, pršljencima za vretena i u retkim slučajevima bronzane igle koje su izgorle zajedno sa pokojnikom.

Sahranjivanje pokojnika na nekropolama iz srednjeg bronzanog doba odvija se u rasponu između 19. i 17. veka pre nove ere.

Građani Bora i čitav svet upoznati su sa istraživanjima

Rezultati dosadašnjih istraživanja objavljeni su u stručnim časopisima i predstavljeni su na nekoliko naučnih simpozijuma.

„Inače, Muzej u Boru je organizovao 2021. godine izložbu pod nazivom “Bor i okolina u bronzano i gvozdeno doba u svetlu novijih istraživanja” gde je, između ostalog, predstavljen materijal sa svih ovih istraživanja. Svake godine, tokom godine organizuju se predavanja za učenike srednjih stručnih škola na temu nastanka i razvoja rudarstva i metalurgije na području Bora i okoline“, rekao nam je arheolog i muzejski savetnik Igor Jovanović.