Sofisticirani rimski medicinski instrumenti pronađeni su širom Rimskog carstva. Slični instrumenti se danas koriste i spasili su brojne živote. Jedan od najspektakularnijih, a pomalo i zastrašujućih, jeste vaginalni dilatator ili spekulum za žene koji postoji već 2000 godina.

Sedište razvoja medicine kao nauke postaje Aleksandrija. Pojava kuge u Rimu 293. godine p.n.e. dovela je do toga da rimski Senat zvanično pozove grčke lekare da dođu u pomoć. Njihovim dolaskom, pored širenja kulta boga Asklepija – zaštitnika od bolesti, širi se i novi pristup načinu lečenja, te se veća pažnja posvećuje naučnom pristupu.

U vremenima koja su usledila, centar medicine prenosi se u Rim. U Rimu se otvara i zvanična škola poznata pod nazivom schola medicorum. Na početku rimskog perioda svi su lekari i dalje bili Grci. Razlog ovome treba tražiti u duboko uvreženom stavu Rimljana da se bavljenje medicinom smatralo sramotom.

An ancient speculum from Pompeii. Never been so glad not to be a Roman woman. pic.twitter.com/6fgoiJdL9M

— Dr. Shadi Bartsch (@ShadiBartsch) August 19, 2019

Najranije veliko delo o ženskim bolestima napisano je u rimsko doba, oko 1. veka. Ideje lekara o ženskim bolestima u to vreme bile su u velikoj meri zasnovane na stavovima Hipokrata. Inače, Hipokrat (oko 500. godine p.n.e.) je verovao da je materica odgovorna za histeriju i da je žensko telo nesavršena verzija muškog.

Jedan od retkih medicinskih instrumenata, koji se i danas koristi u ginekologiji jeste vaginalni spekulum. Ovaj instrument postoji 2.000 godina i značajno je pomogao mnogim ženama, iako za razliku od današnjeg spekuluma izgleda pomalo zastrašujuće

Redak arheološki nalaz – spekulum

Spekulum se sastoji od prijapiskusa sa 2 (ili ponekad 3 ili 4) ventila koji se otvaraju i zatvaraju pomoću ručke sa zavojnim mehanizmom. Ovakav raspored nalazio se u spekulima Evrope 18. veka.

Soran Efeski, grčki lekar, je prvi autor koji pominje spekulum specijalno napravljen za vaginu. Grčko-rimski pisci o ginekologiji i akušerstvu često preporučuju njegovu upotrebu u dijagnozi i lečenju vaginalnih i uteralnih poremećaja.

Naime, to je jedan od najređih preživelih rimskih medicinskih instrumenata, što je čudno jer se dosta spominje u izvorima.

S obzirom da su spekulumi bili izrađeni od bronze, verovatno su bili podložniji reciklaži u odnosu na tanje i manje medicinske instrumente (sonde, skalpele i igle).

Do pre dve decenije bilo je poznato oko 10 spekuluma iz arheološkog konteksta. Pronađeni su širom Rimskog carstva: u Maloj Aziji, Varni, Madridu, Libiji i tri potiču iz Pompeje. Međutim, ovaj broj je verovatno danas malo veći.