Arheolozi su proučavali fenomen spaljivanja kuća u vinčanskoj kulturi, otkrivajući kako ovaj običaj nije slučajno praktikovan.

Na lokalitetima vinčanske kulture jugoistočne Evrope često se otkrivaju objekti uništeni požarom. Pronalaze se čitave grupe struktura koje su izgorele u plamenu, formirajući debele paljevinske slojeve ruševina od gline, zajedno sa artefaktima i organskim ostacima. Oni su ponekad vidljivi kao „spaljeni horizonti“ u stratigrafijama lokaliteta.

• Pronađeno retko neolitsko naselje na velikoj nadmorskoj visini
• Decenijska arheološka istraživanja nalazišta Drenovac donela su otkriće jedinstvenog višeslojnog neolitskog naselja
• Neolitski muzej na otvorenom – Saznajte kako je izgledao život pre 7.000 godina!

Spaljivanje kuća u vinčanskoj kulturi predstavlja intrigantan običaj koji arheolozi često tumače kao deo ritualnih praksi. Naime, vinčanske kuće su namerno paljene nakon što bi prestale da se koriste, što je moglo simbolizovati kraj jednog životnog ciklusa i početak novog. Ovaj čin je možda imao i duhovno značenje, poput pročišćenja prostora ili odavanja počasti prethodnim generacijama.

Paljenje vinčanskih kuća moglo je biti i praktično rešenje za uklanjanje starih struktura kako bi se napravilo mesto za nove. Sada, nova istraživanja pružaju i neke druge odgovore.

Horizont spaljivanja na Vinči

Na istoimenom lokalitetu vinčanske kulture Vinča – Belo Brdo, po kome je čitava jedna praistorijska kultura dobila ime, zabeležen je “spaljeni” horizont u kome su uočeni spaljeni ostaci objekata od pletera („kuća“), datovanih u poslednje decenije okupacije naselja (oko 4500. godine pre nove ere).

Vinčanska kultura prostirala se na većem delu centralnog Balkana od sredine 6. do sredine 5. milenijuma pre nove ere. Tel ili veštačko brdo ima 10 m debljine kulturnog sloja, od čega se do 8,5 m pripisuje vinčanskoj kulturi. Kasnoneolitsko naselje je bilo veličine najmanje 20 ha, ali je u ranom modernom dobu Dunav odneo deo tela, tako da se ne zna koliko je zapravo bilo naselje.

Arheobotanički ostaci i ekonomija vinčanske zajednice

O spaljivanju kuća pisali su Filipović i saradnici u časopisu Starinar iz 2023. godine. Autori napominju da su do sada su u proučavanja paljenja kuća u vinčanskoj kuturi mahom analizirani ostaci arhitekture i pokretni materijal, kao osnova za rekonstrukciju praktičnih aspekata gorenja i njegovih mogućih uzroka, te širi društveni kontekst ovog fenomena.

Takođe, ističu da je pored arheoloških analiza, eksperimentalno paljenje replika neolitskih kuća omogućilo uvid u proces gorenja, količinu i tip materijala koji je mogao da posluži kao gorivo, kao i količinu i tip arhitektonskih elemenata i upotrebnih predmeta koji mogu ostati vidljivi nakon požara.

„Do sada nijedna studija nije detaljno razmotrila arheobotaničke ostatke iz gorelih kuća kao potencijalni izvor informacija o ovoj pojavi i njenoj mogućoj društveno-ekonomskoj pozadini“, piše u radu.

Analize su pokazale da se posebno izdvajaju biljni ostaci – zrna dvozrne pšenice (Triticum dicoccum) i plodovi divlje kruške (Pyrus pyraster), koji su prisutni u velikim količinama, za razliku od većine drugih vrsta biljnih ostataka otkrivenih u datim kućama. Ove dve vrste biljaka bile su ključan resurs za ekonomiju i ishranu pojedinih domaćinstava, čuvani u keramičkim posudama, korpama i vrećama.

Društveni i simbolički aspekti spaljivanja

Pred kraj vinčanske kulture, pojavljuje se sve izraženija autonomija pojedinačnih domaćinstava, uz društvene razlike u izboru sirovina i aktivnosti. Ove razlike su možda izazivale tenzije unutar zajednice, a namerno spaljivanje kuća moglo je služiti kao mehanizam društvene kontrole, negiranja autonomije i specifičnosti domaćinstava.

„Na osnovu stanja očuvanosti arhitektonskih i arheobotaničkih ostataka, zaključak je da je paljenje ovih kuća bilo planirano, odnosno da je postojala namera da kuće i njihov pokretni i nepokretni inventar budu uništeni u požaru“, pišu autori.