Izuzetno otkriće zabeleženo je u reci Vrbas, kada je pronađen srednjovekovni mač koji je vekovima ležao skriven na dnu reke.

U koritu reke Vrbas 2019. godine, nadomak Banjaluke, ronioci iz kluba „BUK“ sasvim slučajno su naišli na neobičan, dugi predmet prekriven muljem i sedimentom. Kada su ga pažljivo izvukli na površinu, ispostavilo se da je reč o izuzetno očuvanom srednjovekovnom maču. Mač je ležao između dve stene, na dubini od oko četiri metra, tek dva metra iznad samog rečnog dna.

Ovakav pronalazak izazvao je veliko interesovanje i među stručnjacima i među javnošću jer se radilo o arheološkom otkriću od izuzetnog značaja.

Karakteristike srednjovekovnog mača

Analiza oblika sječiva, nakrsnice i jabuke mаča pokazala je da je u pitanju bastardni, odnosno jednoiporučni mač – oružje koje je moglo da se koristi i jednom i sa obe ruke. Takvi mačevi bili su u upotrebi u kasnom srednjem veku, u vreme kada se menjao način ratovanja i kada su oklopi i borbene tehnike postajali sve složeniji. Iako je reč o tipu oružja koji je bio rasprostranjen širom Evrope, stručnjaci pretpostavljaju da je mač mogao biti proizvod domaćih kovača.

Ukupna dužina mača iznosi 90,1 cm, dok je dužina sečiva 65 cm. Ipak, deo sečiva, odnosno sam vrh, nedostaje, a oštrica je mestimično oštećena. Širina nakrsnice iznosi 17 cm, dok je širina sečiva ispod nakrsnice 5,4 cm, a pri završetku sečiva oko 3,8 cm. Dužina trna i rukohvata iznosi 20,5 cm, dok su dimenzije jabučice: 5,1 cm u širinu, 4,6 cm u visinu i 2,3 cm u debljinu. Ukupna težina mača iznosi 1065 grama, što ga čini izuzetno dobro izbalansiranim oružjem, prikladnim i za borbu jednom i sa obe ruke.

Mač je pronađen blizu srednjovekovnog grada

Nalaz je posebno zanimljiv jer je mač pronađen u blizini srednjovekovnog grada Zvečaja, koji je tokom 15. veka bio jedna od kraljevskih rezidencija bosanskih vladara. Upravo iz tog perioda potiču i istorijski izvori koji pominju kralja Stefana Ostojića Kotromanića, sina kralja Stjepana Ostoje, koji je 1419. godine Dubrovčanima potvrdio trgovačke privilegije u Bosni.

Zbog toga se među istraživačima javila zanimljiva pretpostavka, da je ovaj mač možda bio oružje nekog od kraljevih ratnika, pa čak i deo kraljevske opreme. Iako za sada nema dokaza koji bi to potvrdili, činjenica da je pronađen u blizini mesta gde su se nalazili dvorovi Kotromanića daje ovom nalazu gotovo mitsku dimenziju.

Mačevi uglavnom pronađeni u vodenim sredinama

Mač pronađen na dnu korita reke Vrbas predstavlja jedan u nizu vodenih nalaza mačeva na teritoriji Republike Srpske. Tokom prethodnih godina, pronađena su još dva srednjovekovna dvosekla mača:  jedan u reci Uni kod Kozarske Dubice, a drugi u Savi kod sela Kobaš (opština Srbac).

• Slučajno otkriven srednjovekovni mač u koritu Zapadne Morave
• Slučajno otkriće srednjovekovnog viteškog mača u selu Glogovac kod Jagodine
• Bronzani mač star 3.000 godina pronađen u koritu Zapadne Morave

Otkrivanje mačeva u vodenim sredinama nije retkost. Procenjuje se da gotovo 80% svih poznatih srednjovekovnih mačeva u Evropi potiče upravo iz reka i jezera. Neki istraživači povezuju ovu pojavu sa ostacima paganskih verovanja i ritualnim polaganjem oružja u vodu, običajem koji je bio raširen još u keltskom svetu, a kasnije preživeo i u srednjem veku.

Prema toj teoriji, mačevi su u reke polagani kao zavetni darovi, u znak zahvalnosti božanstvima ili radi smirivanja „ćudi reke“, koja se mogla „umiriti“ simboličnim darivanjem. U nekim slučajevima, mačevi su mogli biti ratni plen koji niko nije smeo da dotakne, ostavljan kao simbol pobede ili žrtve.

S druge strane, ne treba odbaciti ni praktična objašnjenja. Odnosno da su mačevi u vodi završavali nesrećnim slučajem, prilikom prelaska reke, u bitkama vođenim na obalama ili čamcima, ili da su ih poraženi ratnici bacali u reku bežeći sa bojnog polja. Neki su možda jednostavno izgubljeni ili odbačeni kao neupotrebljivi.

„Iako konačan odgovor na ovo pitanje još uvek ne postoji, činjenica je da su svi poznati vodeni nalazi mačeva koji se danas čuvaju u Muzeju Republike Srpske pronađeni upravo na mestima koja su u istorijskim izvorima označena kao poprišta ratnih sukoba ili prelazi preko reka“, piše u publikaciji iz 2020. godine.

Banjalučki „mač u kamenu“

Zbog simbolike i načina na koji je otkriven, ovaj artefakt je ubrzo u javnosti dobio nadimak „Banjalučki mač u kamenu“. Iako nije izvučen iz stene kao legendarni ekskalibur kralja Artura, njegova priča svakako ima dozu magije, budući da je vekovima ležao skriven na dnu Vrbasa.

Mišljenje stručnjaka je da je pronađeni mač korišćen tokom druge polovine 14. ili prvoj polovini 15. veka

Stručnjaci iz Muzeja Republike Srpske naglasili su da su ovakvi mačevi izuzetno retki na prostoru Bosne i Hercegovine. Mač je danas deo zbirke srednjovekovnog oružja i oklopa u Muzeju Republike Srpske u Banjaluci.

Izvor: Publikacija