Dupljajska kolica su remek delo bronzanog doba i predmet istraživanja dugi niz godina. Naučnici su ponovo analizirali modele kočija i otkrili nešto što se do sada nije znalo.

Kolica iz Dupljaje nisu samo jedan model kočije sa kočijašem, kako se to često misli. Na srpskim vozačkim dozvolama predstavljena su kolica iz Dupljaje, a koja se nalaze u Narodnom muzeju Srbije. Druga Dupljajska kolica se nalaze u Gradskom muzeju u Vršcu.

Ova dva izvanredna artefakta su predmet istraživanja skoro 100 godina.

U novoj studiji, objavljenoj u časopisu European Journal of Archaeology, autori ponovo detaljno analiziraju Dupljajska kolica. Oni koriste i 3D modele i neinvazivne metode kako bi utvrdili kako su izrađena i da li su korišćena.

Dupljajska kolica iz bronzanog doba

Kolica iz Dupljaje otkrio je poljoprivrednik početkom 20. veka u selu Dupljaja kod Bele Crkve, u južnom Banatu. Potom ih je prodao kolekcionaru Leonardu Boemu. Kasnije njegov sin prodaje Dupljajska kolica 1 Narodnom muzeju u Beogradu 1929. godine, a Dupljajska kolica 2 Feliks Mileker otkupljuje za Gradski muzej u Vršcu. Arheološki kontekst pronađenih kolica nije poznat, ali se navodi da potiču sa nekropole gde je praktikovana kremacija blizu Dupljaje.

Dupljajska kolica se ona vezuju se za stil kulture Dubovac-Žuto Brdo i datuju se u srednje bronzano doba, od 16-14. veka pre nove ere.

Prvi autor studije, prof. dr Beri Moloj sa Univerzitetskog koledža u Dablinu, sa fokusom na arheologiju bronzanog doba, otkriva za portal šta predstavljaju Dupljajska kolica:

„Kočije i ukrasi na njima, verujem, predstavljaju verska uverenja ljudi koji su ih napravili. Međutim, one nisu bile samo statični predmeti i kao takve ih ne treba posmatrati. Ljudi su ih držali u rukama i pomerali. Stoga ih moramo zamisliti u rukama ljudi, a ne kao minijaturne staute koje treba ceniti izdaleka. Iako su napravljene za verski kontekst, na njima se nalaze tehničke karakteristike koje nam govore da su proizvođači znali kako izgledaju prave kočije u prirodnoj veličini.“

Sličnosti i razlike Dupljajskih kolica

Dupljajska kolica koja se nalaze u Narodnom muzeju sadrže tri točka, kočijaša sa kljunom ptice umesto nosa i „suncobran“ koji je uz pomoć žice bio postavljen iznad kočijaša. Na prednjem delu kolica nalaze se vratovi i glave tri vodene ptice. Kočijaš ima suknju, a ispod suknje su istaknute muške genitalije. Na figurini su urezane spirale, trouglovi i krugovi.

Druga kolica iz Dupljaje nisu kompletna. Sačuvana je zadnja polovina kočija sa dva točka i kočijašem. Na ovoj figurini nisu prikazane primarne polne karakteristike. Na grudima i haljini su urezane svastike i krugovi.

„Mislim da bi identitet kočijaša bio dobro poznat ljudima koji su ih pravili, koristili i videli u prošlosti. Stoga nije bilo posebne potrebe da se dodaju primarne polne karakteristike, ali u ovom slučaju to je moglo biti označavanje biološkog pola. Nedostatak genitalija kod drugog kočijaša, kao i drugih figurina iz ove kulture, sugeriše da se njihov pol nije posmatrao jednostavno muško-žensko. Alternativno, ova pojedinačna figura sa genitalijama možda je prekršila ili osporila društvene norme. Možda su jednostavno ovi elementi dodati da bi se pokazalo da je ovaj kočijaš bio biološki muškarac, ali pitanje je zašto je to samo kod ove figurine?“, rekao je Beri.

Potom nastavlja „kao što ne postoje dva ista lonca, tako ni ove dve kočije nisu bila iste. Bili su to izražajni i kreativni proizvodi, i možemo zamisliti da su proizvođači želeli da stave svoj pečat na to kako izgledaju.“

Moderne tehnologije pomažu arheolozima

Za potrebe rada urađeni su 3D modeli u visokoj rezoluciji, što je istraživačima omogućilo da bolje „zavire“ u Dupljajska kolica. Dokumentovali su aspekte njihove proizvodnje, upotrebe i modifikacije. Namena je bila da se proceni da li delovi svakog modela kočija potiču od jednog dela i da li su napravljeni od iste gline.

„Analize ukazuju da su komponente kočija proizvedene od istih izvora gline. To jest, verujemo da su kočija, točkovi i platforma svake kočije proizvedeni u isto vreme“, piše u radu.

Na kočijašima ima tragova upotrebe, što ukazuje da su korišćeni odvojeno od kočija.

Dr Moloj dalje objašnjava da su kočije takođe i posuda, odnosno zdela što znači da su „mogle da čuvaju tečnost ili žitarice kao deo svoje ritualne uloge“. U tom slučaju bi se kočija koristila bez kočijaša u ritualu.

Namena kolica iz Dupljaje

Namena Dupljajskih kolica nije rešena, ali se veruju da su povezani sa verovanjima i ritualima drevnih ljudi u bronzanom dobu.

„Korišćeni su u događajima povezanim sa religijom. Mada nije jasno da li je to vođeno u domaćinstvu sa različitim članovima porodice koji su se bavili predmetom ili su korišćeni za događaje na nivou zajednice, koje su neki posmatrali izbliza, a drugi iz malo dalje. Iz finih detalja istaknutim na Dupljajskim kolicima dobijate osećaj da je trebalo da se vide izbliza“, rekao je dr Moloj.

• Glasinačka kolica – vredan nalaz iz gvozdenog doba
• Najstarija mapa Evrope pomaže arheolozima u potrazi za izgubljenim blagom iz drevnog sveta

„Moguće je da dupljajski kočijaši predstavljaju solarno božanstvo na posebnom vozilu. Ovo bi bila jedinstvena kontekstualna manifestacija božanstva pored njegovih atributa u Evropi pre gvozdenog doba“, ističu autori u radu.

Ko je stvorio ova umetnička dela?

Do nedavno se jako malo znalo o ljudima koji su se sahranjivali na Dupljaji. Najnovije okriće naseobinske mreže od 100 naselja u južnom karpatskom basenu, koji pripadaju Grupi lokaliteta Tise, menja ovu sliku. Groblje u Dupljaji nalazi se na jugoistočnoj granici ove naseobinske mreže.

„Tek počinjemo da bolje shvatamo ovo. Bili su deo mnogo veće zajednice koja se prostirala po naseljima u Banatu i Bačkoj i dalje uz Dunav. Oni su bili dobro povezani sa drugim oblastima širom Evrope. Ideje koje su ovde nastale usvajale su i druge grupe često veoma udaljene, dok su ideje tih grupa takođe bile veoma vidljive u simbolima i tehnologiji Dupljajskih kočija. Slika koja se pojavljuje je da su to bili važni igrači u regionalnim mrežama razmene koje prelaze kontinent“, zaključuje Beri Moloj.