Arheolozi sa Arheološkog instituta u Beogradu su i ove godine iskopavali praistorijski rudnik na lokalitetu Prljuša, Mali Šturac. Nastavili su da istražuju veliko rudarsko okno koje se sastoji od više rudnih galerija i spleta krivudavih uzanih hodnika kroz koje su se provlačili praistorijskih rudari tokom bronzanog doba.

Arheološka istraživanja praistorijskog rudarstva na Rudniku uspešno su obavljena i ove 2022. godine. Njima rukovodi dr Dragana Antonović sa Arheološkog instituta u Beogradu.

Nastavljeno je iskopavanje velikog i kompleksnog okna na vrhu lokaliteta (Objekti 1 i 2) koje se sastoji od više rudnih galerija i spleta krivudavih uzanih hodnika kroz koje su se provlačili praistorijskih rudari dok su eksploatisali karbonatnu rudu bakra-malahit.

Istraživanje finansira Ministarstvo kulture i informisanja Republike Srbije, uz donaciju preduzeća Rudnik i flotacija A.D „Rudnik“ iz Rudnika. Arheološka iskopavanja obavlja Arheološki institut, Beograd.

Istraživanja praistorijskog rudnika u 2022. godini

Ove godine je u celosti istražen prostor Objekta 2, odnosno njegova istočna polovina u kojoj su radovi započeti 2021. godine. Tada su otkrivene granice ovog impoznatnog okna na severu i istoku, kao i prolazi i stepenici uklesani u steni koji vode od nižih delova okna (Objekat 1) ka višim. Istraživanje tog prostora je nastavljeno 2022.

Otkrivena su tri rudna kanala odnosno galerije. Dve su međusobno povezane cilindričnim ventilacionim otvorom isklesanim kroz veoma tvrdu stenu. Sve tri otkrivene galerije su strukturno tipične za ovo nalaziše i jasno svedoče o eksploataciji rude po do sada utvrđenom tehnološkom obrascu.

Rudni kanali unutar Objekta 2

Prva galerija je nepravilnog romboidnog oblika u višoj zoni, do ovalnog pri dnu. Dno je zatalasano i pada ka jugu, a zidovi su najvećim delom prekriveni tragovima udaranja i razbinja stene. Galeriju delimično nadvisuje zasvođen južni zid, dok se na severnom skoro vertikalnom zidu nalaze tri uklesana stepenika u steni koji vode ka prostoru iznad na kome je otkrivena druga galerija.

Druga galerija je otkrivena neposredno iznad prethodne i zajedno dele jedan duži zid. Galerija je nešto većih dimenzija i predstavlja jedan od najbolje očuvanih primera podzemne eksploatacije rude na ovom lokalitetu. Viši deo galerije čini stepenasto uklesana pristupna platforma (po pravcu istok–zapad) kojom su se praistorijski rudari spuštali do podzemnog kanala.

Kanal pod stenom je nepravilno kvadratnog do ovalnog oblika u tlocrtu, sa visinom koja u pojedinim delovima od dna do tavanice dostiže skoro 3 metra. Kompletna površina zidova ovog kanala, ali i viših delova galerije, prekrivena je tragovima razbijanja stene, a na pojedinim mestima se vide i tragovi upotrebe vatre. U kanal se ulazi sa istoka, dok je suprotno od ulaza, na zapadu, kroz stenski zid isklesan uzak ventilacioni otvor cilindričnog oblika. Taj ventilacioni otvor ujedno povezuje ovu galeriju sa malom i relativno plitkom galerijom na jugozapadu.

Ta treća galerija je nepravilnog ovalnog oblika u tlocrtu, sa takođe talasasto isklesanim dnom. Svoj istočni zid deli sa prethodne dve galerije, južni i zapadni sa galerijama na nižim kotama okna (Objekat 1), dok je ka severu nadvisuje vertikalna stena. Ona ovu galeriju razdvaja od još neistraženog prostora u zapadnoj polovini više zone ovog velikog okna, čije je istraživanje predviđeno za sledeću godinu. Sudeći prema konfiguraciji stena koje okružuju taj prostor, na njemu se može očekivati još jedna duboka i prostrana galerija ili pak sistem od više manjih galerija koje su zatrpane velikim nanosom kamena.

Arheološki nalazi otkriveni u 2022. godini

Tokom ove istraživačke kampanje pronađen je 31 rudarski kameni bat, dva relativno dobro očuvana keramička suda kao i nekoliko fragmenata keramike. Svi otkriveni kameni batovi predstavljaju tipične i uobičajene nalaze na Prljuši. Različitih su dimenzija, sličnih oblika, sa poprečnim žlebom na sredini.

S obzirom na to da su keramički nalazi na Prljuši retki, među značajnije pokretne nalaze u ovoj kampanji svakako spadaju i nalazi dva keramička suda – jednog lonaca i jednog omanjeg pehara sa dve drške.

Oba suda su dobro očuvana, istih stilskih elemenata koji ih opredeljuju u ranobronzanodobnu Bubanj-Hum III kulturu. Time je u ovoj kampanji potvrđeno da se na najvišim kotama na lokalitetu Prljuša nalaze najmlađi tragovi eksploatacije rude na tom mestu koji pripadaju ranom bronzanom dobu.

Na Malom Šturcu se nalazi jedini do sada otkriveni rudnik bakarne rude iz bronzanog doba u jugoistočnoj Evropi.

Odlukom Vlade Republike Srbije, lokalitet je 2017. godine proglašen za kulturno dobro., a u 2019. godini lokalitet je uređen za posetu turista.