Arheolozi su otkrili 100 naselja iz ranog bronzanog doba, od kojih su neka bila ogromna, utvrđena rovovima i palisadama duž reke Tise. Praistorijska naselja su otkrivena uz pomoć satelitskih snimaka, obilaska terena i probnih iskopavanja.

Tim arheologa iz Srbije i iz inostranstva otkrio je brojna praistorijska naselja u južnoj Panonskoj niziji uz pomoć satelitskih snimaka, rekognosciranja i probnih iskopavanja malih sondi. Istraživanja su obuhvatila sliv reke Tise na potezu od 150 km u severoistočnoj Srbiji.

Nepoznatni arheološki lokaliteti se datuju od 1550-1200. godine pre nove ere. Neka naselja su bila jako velika i bila su dobro utvrđena. S obzirom da su mnoga naselja nevidljiva sa površine, bilo je neophodno okrenuti se snimanjima iz vazduha uz pomoć Google Earth-a i malim avionom.

Međunarodni tim istraživača objavio je rezultate istraživanja u časopisu Plos ONE.

Ovo otkriće je poprilično iznenađenje za arheologe. Do sada se verovalo da su posle 1600. godine pre nove ere u ovim delovima današnje Srbije pali centri moći, a da su naselja napuštena.

„16. vek pre nove ere bio je vreme društvenih preokreta u Panonskoj niziji, sa opadanjem davno uspostavljenih centara moći, koji je dostigao vrhunac napuštanjem naselja i većine grobalja“, pišu autori.

Naselja su bila na maloj udaljenosti

Na osnovu snimaka iz vazduha otkrili su da ograđeni lokaliteti imaju površinu od 6 ha do neverovatnih 200 ha.

„Posebno povoljni uslovi zemljišta u Banatu omogućili su nam da koristimo daljinsku prospekciju za identifikaciju lokaliteta sa veoma doslednim i prepoznatljivim karakteristikama“, napisali su autori u radu.

• Šta je pravi uzrok kolapsa drevnih evropskih kultura?
• Stopa nasilnih povreda na glavi povećala se sa pojavom prvih gradova

Naselja iz bronzanog doba prostirala su se na površini od 8000 kvadratnih kilometara (140 km (sever-jug) x 80 km (istok-zapad)).

Udaljenost između naselja je bila od 5 do 10 km. Istraživači veruju da su zajednice koje su tada i tamo živele bile blisko povezane i da su zajedno sarađivali. Odnosno, da nije reč o konkurentima i neprijateljima. Ova naselja su učestvovala u kontinentalnoj trgovini bronzom, koja je tada bila aktuelna pre 3.600 godina.

Discovery from satellites: Bronze Age megastructures in Europe: Archaeologists discover a network of Bronze Age sites that show innovation & advanced cooperation in a crucial era of history.
Gigantic structures visible from the sky in shape of a Sun wheel Swastika, Sun Cross,etc pic.twitter.com/ukCMvZrHdm

— Ligures Ambrones (@liguresambrones) November 21, 2023

Autori studije tvrde da su palisade i rovovi štitili mala naselja. Na osnovu pronađenih artefakata navode da su tu živele porodice, odnosno manji broj porodica. Nažalost, ne mogu da utvrde kako su izgledala ta naselja.

Obilazak lokaliteta otkrio je delove grnčarije, kamenja za mlevenje žita i životinjske kosti koje su zbog decenijskog oranja isplivale na površini. Sad druge strane probna iskopavanja su otkrila iste artefakte koji odgovaraju periodu od 1550. do 1200. godine pre nove ere. Analize radioaktivnog ugljenika C14 sprovedene na životinjskim kostima su potvrdile taj vremenski raspon.

Napuštanje naselja

Naselja su podizana na mestu sa povoljnom klimom. Prema istraživačima, prefirane su močvarne oblasti, u blizini vodenih puteva. Onda se klima menja, temperatura je porasla što je dovelo do suše, u 13-12. veku pre nove ere. Međutim, ona nije bila ekstremna i nije dovela do promene u društvenoj organizaciji, navode u radu.

• Pronađena ostava bronzanog nakita na Velikoj humskoj čuki
• Bakarni artefakti otkrivaju trgovinske veze u neolitu između Severne Evrope i južne Skandinavije sa teritorijom današnje Srbije

Zatim oko 1200. godine pre nove velika naselja bivaju napuštena, na šta ukazuju tragovi rušenja. Razlog napuštanja ostaje misterija.

„Došlo je do društvenih promena i to je bilo pogubno za ove zajednice. Možda ćemo u materijalnim zapisima naći nagoveštaje odgovora na ovu krizu“, objašnjavaju autori u studiji.

Oni dalje navode da je dokumentovan porast deponovanja vrednih nalaza u južnoj Panonskoj niziji od 13. do 12. veka pre nove ere.

Ovo napuštanje se poklapaju sa sličnim kolapsima u drugim društvima od Egipta do severne Nemačke, otprilike u isto vreme.