Tokom arheoloških istraživanja rimskog vojnog logora na Gračinama, otkriven je izvanredan spomenik sa natpisom o njegovoj izgradnji, koji predstavlja trenutno najstariji natpis o izgradnji auksilijarnog logora na svetu.

Prošlogodišnja arheološka istraživanja rimskog vojnog logora donela su otkriće kamenog spomenika. Spomenik potiče iz 82. godine, a posvećen je caru Domicijanu, koji je finansirao izgradnju novog logora za VIII dobrovoljačku kohortu, pod nadzorom Legata provincije Dalmacije i slavnog vojskovođe, Lucija Funisulana Vetonijana.

Otkriće i značaj rimskog spomenika

O ovom otkriću izvestio je dr Mirko Rašić, docent na Filozofskom fakultetu, Sveučilišta u Mostaru i jedan od autora rada o spomeniku objavljenom u svetski uglednom akademskom časopisu Zeitschrift für Papyrologie und Epigraphik.

„Spomenik je pronađen kao spolija, ugrađen u polukružnu kulu. Ime cara Domicijana, koji je doživeo damnatio memoriae (brisanje iz sećanja), nije izbrisano, što ukazuje da je nakon njegove smrti taj spomenik uskoro sklonjen sa glavnog ulaza i ugrađen u mlađu kulu“, rekao je dr Rašić za „Sve o arheologiji“.

Dalje naglašava da spomenik pripada izrazito retkoj kategoriji vojničkih građevinskih natpisa, i ističe da je to „trenutno najstariji natpis o izgradnji auksilijarnog logora na svetu, što će, verujem, pozitivno uticati na ugled rimskog logora na Gračinama, ali i bosansko-hercegovačke arheologije“.

Kratak istorijat istraživanja rimskog vojnog logora na Gračinama

Za postojanje rimskog vojnog logora u Humcu, opština Ljubuški, znalo se još u 19. veku. Prva arheološka istraživanja obavljena su 1976. godine, a već sledeće godine su izvršena i sistematska arheološka iskopavanja koja je vodio Ivo Bojanovski.

Tokom četiri kampanje istraživanja (od 1977-1980. godine) otkrivena je površina od ukupno 2.675 m2 i pronađeni su mnogobrojni arheološki predmeti (ulomci keramičkih posuda, stakleno posuđe, kovanice, fibule, ofanzivno i defanzivno oružje, metalni alati, koštani predmeti i slično).

Rešavanje problema u interpretaciji istraženih građevina

Međutim, prvi rukovodilac arheoloških istraživanja na ovom lokalitetu nije objavio rezultate analiza pokretnog arheološkog materijala i pogrešno je interpretirao iskopane građevine. Zbog toga se u kasnijim periodima lokalitet opisivao kao aneks vojnog logora.

Kako bi se ispravila ova greška, Mirko Rašić je 2015. godine izabrao ovaj lokalitet za doktorski rad i obradio celokupan arheološki materijal (više od 3.000 predmeta). Takođe, sprovedena su geofizička snimanja lokaliteta, kao i arheološka iskopavanja.

“Prvo smo se odlučili za geofizička snimanja istočno i severno od iskopanog dela, a potom i za arheološka istraživanja. Iskopavanjima na istoku smo dokumentovali centurijonov stan i deo vojničkih baraka prema severu, kao i mrežu unutrašnjih komunikacija sa obe strane baraka. U tom trenutku je bilo savršeno jasno da se radi o vojnom logoru, iako nam je na to od ranije ukazao arheološki materijal”, objasnio je dr Mirko Rašić.

Vojne jedinice u logoru

U logoru su boravile razne vojne, pomoćne jedinice (kohorte), koje su jedino i slane na teritoriju današnje Bosne i Hercegovine. Prema do sada poznatim epigrafskim natpisima to su bile:  Cohors I Lucensium Hispanorum equitata, Cohors I Bracaraugustorum equitata, Cohors III Alpinorum equitata, Cohors VIII voluntariorum civium Romanum, Cohors I Belgarum equitata.

„Ovaj logor je nastao da bi zaštitio civilno naselje u Naroni. Prvi rimsko-delmatski sukobi još od polovine 2. veka pre nove ere idu iz Narone upravo preko Ljubuškog polja prema Delmatima“, kaže dr Rašić.

Život u logoru je trajao od 1. veka pre nove ere do 2. veka nove ere, a jednim delom i u kasnoj antici. Nalazište je 2003. godine proglašeno nacionalnim spomenikom Bosne i Hercegovine.

• Arheološko blago skriva se u Skelanima – zaštićena je rimska vila
• Civilno naselje u Viminacijumu otkriva detalje o životu rimskih građana
• Arheolozi otkrivaju tajne kule osmatračnice na Ćelijskom brdu

U sklopu lokaliteta je izgrađen i Arheološki centar za posetioce. “Arheološki centar je osnovan kroz EU projekt prekogranične saradnje s ciljem prezentacije, očuvanja i istraživanja celokupne arheološke baštine Ljubuškog kraja s posebnim fokusom na rimski vojni logor Gračine”, zaključuje dr Mirko Rašić.