Na arheološkom nalazištu Borđoš arheolozi su otkrili ostatke velikog neolitskog naselja i novu antropomorfnu glinenu figurinu.

U blizini Novog Bečeja, na nekadašnjem ostrvu na reci Tisi, nalazi se arheološko nalazište Borđoš sa ostacima kasnoneolitskog naselja i artefaktima iz vinčanske i potiske kulture. Geomagnetno snimanje pokazuje da se naselje prostiralo na oko 40 ha površine. Pre 7.000 godina ovo naselje bilo je okruženo odbrambenim rovom, dubine oko 2 metara. Posebno je zanimljivo otkriće 4 kasnoneolitske sahrane u podnožju ulazne kapije.

• Arheološka iskopavanja na nalazištu Gradište u Iđošu kod Kikinde, intervju sa Nedom Mirković Marić
• Arheolozi istražuju lokalitet Nove zemlje u Žablju iz mlađeg kamenog doba
• Terakota vojska, ali iz vinčanske kulture

Novija sistematska arheološka iskopavanja i multidisciplinarna istraživanja započeta su 2014. godine, a za lokalitet se znalo još u 19. i 20. veku, kada su sprovedena manja istraživanja. Iskopavanja su pokazala da se na Borđošu nalaze ostaci brojnih kultura, od neolita, bronzanog, antičkog doba pa do srednjeg veka.

Teg za razboj sa antropomorfnim karakteristikama

Među najnovijim pronađenim artefaktima izdvaja se teg za razboj iz potiske kulture (5.000-4.500. g.pne), kome su pripojene antropomorfne karakteristike – modelovan nos, urezane oči i perforirane „uši“. Dok mu je na grudnom delu iscrtana upečatljiva urezana dekoracija u obliku romba sa dvostrukim V-motivima. Ovaj motiv je tipičan za stil grnčarije potiske kulture. Figurina je pronađena 2022. godine tokom dokumentovanja šteta koju su prouzrokovali moderni sistemi za navodanjavanje na lokalitetu Borđoš. Dimenzije figurine iznose: 9,3 cm dužine, 6-8 cm prečnika i težina 521 gram. Rad je objavljen u sklopu zbornika radova Project Borđoš – Ten years of research, vol. 1 na strani 169.

Ovo je deveta figurina zabeležena na Borđošu. Među prethodnim artefaktima nalaze se i figure koje drže posude, brojni fragmenti glava i dve figure koje su skoro kompletne i imaju jasno izražene ruke. Zajednička karakteristika mnogih borđoških figurina jeste plastično modelovan nos, a kod barem pet primeraka prepoznaje se trouglasti prikaz lica, poput maske. Romboidni simbol na grudima ponavlja se kod sedam figura, što ukazuje na namernu prostornu organizaciju simbola i moguću ponavljajuću društvenu funkciju.

Šta simboliše figurina?

Autori naglašavaju nekoliko ključnih tačaka u vezi spoja predmeta i lica. Prvo, takva hibridizacija nije izolovan fenomen. Duž Tise i u široj Karpatkoj niziji postoje primeri u kojima su predmeti svakodnevne upotrebe nosili antropomorfne crte ili simboličke oznake. Slične figurine sa simbolima na grudima pronađene su na drugim lokalitetima u regionu, kao što su Iđoš-Gradište i Žabalj-Nove Zemlje.

Drugo, centralno pozicionirani motiv na grudima mogao bi predstavljati oznaku pripadnosti – klana, loze ili neke druge društvene grupe, budući da je svrha znaka naglašena upravo na vidljivom delu „tela“. Treće, nalaz se uklapa u širi društveni kontekst: arheološki tragovi iz regiona pokazuju da su gozbe i zajednička serviranja bila važna sredstva građenja grupnog identiteta u kasnom neolitu; bogato ukrašeno posuđe i posebni predmeti bili su upereni upravo ka javnom prikazu funkcije i moći.