Arheološka iskopavanja lokaliteta Gradužine u selu Debrc na Savi, koji je pretpostavljeno mesto dvora kralja Dragutina koji se spominje u istorijskim izvorima, donela su neka potpuno neočekivana saznanja. Umesto kulturnog sloja koji odgovara vremenu vladavine kralja Dragutina, naišlo se na kulturni sloj iz ranijeg perioda. Nešto što nije bilo očekivano.

Geofizička snimanja i iskopavanja obavljena su tokom oktobra i novembra 2022. godine. Njih su sproveli arheolozi iz Zavoda za zaštitu spomenika kulture Valjevo u saradnji sa Udruženjem Čelnik iz Ljiga, a uz podršku opštine Vladimirci.

Šta su otkrila arheološka istraživanja?

Lokalitet Gradužine nalazi se na mestu gde reka Sava pravi oštru okuku što je uslovilo konstantno potkopavanje terena, te je od celog lokaliteta ostao samo jedan manji trougaoni plato okružen Savom i Dubokim potokom. Od vidljivih tragova arhitekture, vidljivi su ostaci dvostrukog bedema sagrađenog od drveta i zemlje, sa dva rova.

Međutim, dalja iskopavanja pokazala su da na lokalitetu Gradužine nema arheološkog sloja iz 13. i 14. veka, odnosno iz vremena kralja Dragutin (1276-1316). Umesto toga, naišlo se na sloj 10. veka!

Pokretni nalazi keramike, prema načinu izrade i ornamentima, odgovaraju periodu 10. i 11. veka. Tipološki se potpuno poklapaju sa keramikom iz slojeva 9. do 11. veka na lokalitetima u Mačvanskoj Mitrovici, Malom Zvorniku, Vrsenicama i Rasu.

Od naročitog značaja su dva novčića vizantijskog cara Vasilija II (976-1025) koji su pronađeni na vrhu kulturnog sloja ispod kog je vidljiv sloj požara. Jedan od novčića pronađen je u sloju srušenog zemljanog bedema.

Otkriveno je utvrđenje iz 10. veka

Sve ovo jasno govori da se novac cara Vasilija II našao na ovom mestu u fazi nakon požara i razaranja utvrđenja. Budući da se između sterilnog i srednjovekovnog sloja nalazi tanak sloj sa nalazima iz latenskog perioda (mlađe gvozdeno doba), može se tvrditi da je utvrđenje najverovatnije podignuto u prvoj polovini 10. veka, kao pogranična tvrđava tokom sukoba Srba sa Mađarima ili Bugarima.

Ovo je i vreme čuvenog srpskog kneza Časlava Klonimirovića (927-960). U nauci još uvek nije precizno utvrđeno dokle se na severu prostirala njegova država, ali obzirom da znamo da je poginuo u borbi sa Mađarima na reci Savi i da se nalazi sa lokaliteta Gradužine poklapaju sa periodom njegove vladavine, možemo opravdano pretpostaviti da je utvrđenje u Debrcu predstavljalo severnu liniju odbrane Srbije kneza Časlava. Što bi definitivno odagnalo sve sumnje da se u njegovo vreme Srbija na severu prostirala do reke Save.

Kraj utvrđenja, njegovo rušenje i sloj paljenja iznad kog su pronađeni novčići cara Vasilija II Bugaroubice, potvrđuje podatak iz istorijskih izvora da je on početkom 11. veka povratio i konsolidovao vizantijsku vlast na Balkanu, kada Srbija pada pod vizantijsku upravu, gotovo naredna dva veka. Dalja istraživanja ovog lokaliteta pokazaće šta se tačno zbivalo na ovom području i ko je sve njime upravljao tokom 10. i početkom 11. veka.

---