Pre više od tri hiljade godina ljudi su na vodi gradili svoje domove. To potvrđuje sojeničko naselje Mrdaja – Dojran, skriveno na jugu Dojranskog jezera.

Na samom jugu Dojranskog jezera, uz granicu Severne Makedonije i Grčke, nalazi se arheološko nalazište Mrdaja – Dojran, jedno od najznačajnijih praistorijskih sojeničkih naselja u regionu.

• Arheolozi iskopavaju ostatke sojeničkog naselje na Dojranskom jezeru
• Arheolozi otkrili neverovatan način života stanovnika „Britanske Pompeje“
• Arheolozi pronašli najstarije bojno polje iz bronzanog doba

Lokalitet je otkriven slučajno tokom građevinskih radova na proširenju plaže vojnog odmarališta, kada je mehanizacija narušila veći deo naselja. „Iako je veći deo lokaliteta devastiran, otkriće je pokrenulo višegodišnja arheološka istraživanja“, kaže Zoran Rujak iz Nacionalnog instituta za zaštitu spomenika kulture i Muzeja – Strumica za Sve o arheologiji.

Na osnovu keramičkog materijala i analogija sa susednim lokalitetima, naselje se okvirno datira u kasno bronzano doba i prelazni period između bronzanog i gvozdenog doba – od oko 1500. do 1180. godine pre nove ere.

Arheološka istraživanja na Dojranskom jezeru

Prva istraživanja započeta su 2012. godine i trajala do 2014, kada je porast nivoa jezera za više od dva metra onemogućio dalji rad arheologa. Nakon decenije zastoja, istraživanja su obnovljena 2024. i 2025. godine, zahvaljujući povlačenju vode.

„Iskopavanja ove godine odvijala su se u izuzetno teškim uslovima, na površini od oko 100 m², uz stalnu upotrebu motornih pumpi koje su crpile podzemne vode iz sondi. Veći deo lokaliteta i dalje se nalazi pod vodom, na dubini od pola do jednog metra“, objašnjava Rujak.

Arhitektura na vodi

Ovogodišnja istraživanja donela su ključne uvide u organizaciju naselja. „Otkriveni su ostaci objekata podignutih na drvenim kočevima, međusobno povezanih mostićima, što potvrđuje tezu o kompleksnoj arhitekturi na vodi. Pronađene su i dobro očuvane grede mostova, kao i elementi domaćinstava – mobilne peći (pyraunos), veliki pitosi za skladištenje hrane, trpezno posuđe i predmeti duhovne namene“, objašnjava Rujak.

Analiza položaja kočeva ukazuje na pravougaone i kvadratne osnove objekata. Platforme su bile građene iznad nivoa jezera, a kuće su se nalazile na njima. „U početku su verovatno građene pojedinačne kuće, a zatim, kako se naselje širilo, platforme su spajane mostićima. Moguće je i da su tokom godina proširivane zabijanjem novih kočeva u dno jezera, u skladu s porastom broja porodica“, dodaje Rujak.

Materijalna kultura i svakodnevni život

Na lokalitetu je pronađen bogat keramički materijal koji ukazuje na autohtoni razvoj praistorijske kulture u ovom delu Balkana. Ipak, zbog blizine mikenske civilizacije, vidljivi su i mikenski uticaji, ali i oni sa severa, iz dunavsko-karpatskog kulturnog kruga.

Pronađeni su brojni predmeti od bronze: alatke, oružje i nakit, što govori o razvijenoj trgovačkoj mreži tokom kasnog bronzanog doba. Zanimljivo je i otkriće malih sečiva od opsidijana, koja svedoče o dalekosežnim kontaktima i trgovini.

„Takođe, pronađeno je mnogo tegova za mreže, što ukazuje na akvatičnu ishranu praistorijskog stanovništva, ali i kosti divljih i domaćih životinja, među kojima su i rogovi jelena“, navodi Rujak.

Arheološki tragovi razaranja naselja

Jedan od značajnijih nalaza jeste bronzana sekira – kelt, karakteristična za narode koji su dolazili sa severa. Ona, zajedno sa malom bronzanom strelom i drugim predmetima severnog porekla, ukazuje da je naselje stradalo tokom jednog od talasa Velikih egejskih seoba.

Tokom istraživanja uočeni su i jasni tragovi požara. „To ne treba da čudi – na svega devet kilometara južno nalazi se naselje Tumba – Kilindir (Kilindria), koje je doživelo istu sudbinu, kao i većina donjovardarskih naselja s tragovima razaranja i paljenja“, objašnjava arheolog.

Analize i buduća istraživanja

Zbog specifičnih uslova rada u vodenom okruženju, savremene metode detekcije još nisu u potpunosti primenjene. Ipak, prikupljeni su uzorci kostiju i drvenih greda za buduće dendrohronološke i C14 analize.

„U toku je saradnja sa institutima iz Švajcarske, koji će sprovesti precizna datovanja i dodatne analize, što će omogućiti detaljnije razumevanje razvoja ovog jedinstvenog naselja na vodi“, zaključuje Rujak.