Ulpijana se nalazi na Kosovu, a u prošlosti je pripadala provinciji Dardaniji, na putu Naisus-Lisus (Niš-Lješ). Prostire se na površini od 70 ha na prostoru između Prištine, Gračanice i Lipljana, na svega 1 km od manastira Gračanica. Ono što je bilo zanimljivo tokom prvih iskopavanja ovog lokaliteta jeste otkriće ženskog groba sa raznovrsnim i bogatim nalazima koji su bili izrađeni u različitim evropskim radionicima. Stoga su se brojna pitanja pojavila: koja osoba je tu bila sahranjena, da li je bila važna ličnost, kakvo je poreklo tih predmeta…?

Ulpijana je status municipijuma stekla u 2. veku kada je tu bila carinska stanica. Tokom kasnoantičkog perioda u Ulpijani su bile smeštene vojne jedinice. Oko 473-474. godine jedan odred Istočnih Gota osvojio je Ulpijanu.

Iustinijana Secunda

Kasnije, početkom 6. veka, Justinijan I (527-565) je obnovio ovaj grad i nazvao ga Druga Justinijana Iustinijana Secunda. Pretpostavlja se da je grad 518. godine stradao u zemljotresu, koji je zahvatio Dardaniju i time razorio još 24. utvrđenja.

Sistematska arheološka istraživanja Ulpijane započela su 1954. godine i trajala su do 1959. godine. Istraživanje je bilo usmereno na otkrivanju tzv. severne nekropole. Najstarije sahranjivanje pripisuje se spaljenim grobovima iz 2. veka. Otkrivena je građevina podužnog tipa koju su istraživači nazvali memorijom. Verovatno je služila za sahranjivanje, duži ili kraći period.

Arheološkim iskopavanjima otkriveno je samo 3% od ukupne površine lokaliteta.

Grob br. 6

Tokom prvih iskopavanja otkriven je grob br. 6. U dnevniku iskopavanja opisan je kao grob „slobodno sahranjenog pokojnika“ pored jednog sarkofaga. Potom se dalje u tekstu navode nalazi koji su bili primećeni u grobu.

Antropološka analiza, iako su očuvane samo pojedine kosti kranijalnog i postkranijalnog skeleta, pokazala je da je u grobu bila sahranjena gracilna žena u poznim tridesetim godinama.

Grobni nalazi

Opis položaja pojedinih predmeta u grobu od glave prema pojasnom delu, po snimcima, izgleda ovako:

1. u ustima pokojnice nalazio se solid Justinijana

2. krstobrazna fibula zakačena na desnom ramenu

3. ispod donje vilice nalazila se glava velike fibule sa devet ukrasnih dugmadi

4. perlice od niske nalazile su se ispod donje vilice

5. ispod velike fibule, u gornjem delu grudnog koša, nađena je fibula u obliku ptice

6. na levoj i desnoj strani grudnog koša, nalazile su se dve fibule sa pravougaonim glavama

7. u predelu karlice, javlja se veći broj nalaza: tri grivne, kopča za pojas, dva prstena i još neki predmet koji podseća na prsten.

Većina ovih predmeta potiče iz različitih geografskih oblasti. Poreklo predmeta, na osnovu radionica u kojima su bili izrađeni, može se podeliti u četiri grupe:

1. predmeti romanskog karaktera-fibula u obliku ptice i krstobrazna fibula

2. predmeti južnoskandinavskog karaktera-par fibula sa pravougaonom glavom.

3. predmeti panonsko-langobardskog karaktera- velika fibula

4. „etnički indifirentni“ predmeti-solid, narukvice, prstenje, garnitura za zakopčavanje pojasa, zakivci, katanac.

Misteriozno poreklo žene

Grob je datovan solidom Justinijana, kovanim ne pre 538-545. godine. Stoga je okvirno vreme sahrane ove žene bila druga četvrtina-sredina 6. veka.

Što se tiče njenog identiteta, to nije bilo moguće saznati. Pretpostavlja se da je u nekoj od vojski bila pratnja u ratnim pohodima ili prilikom osvajanja, odnosno zadržavanja na tom mestu. Moguće da je bila u pratnji herulskog ex-kralja, moguće srodnica ili supruga samog Svartasa ili nekog od njegovih poverenika.

Na arheološkom lokalitetu Ulpijana su trenutno vidljivi ostaci sledećih objekata: severna nekropola u kojoj je pronađen mermerni sarkofag, severna kapija sa odbrambenim kulama, jednobrodna bazilika iz VI veka, bazilika sa krstionicom iz IV veka, rimsko kupatilo i drugi manji objekti.

Ulpijana je 2016. godine uređena za posetu turista i proglašena za arheološki park.

---

Izvor: Михаило Милинковић 2003,,О тзв. Женском германском гробу из Улпијане”